Εφημερίδα Ελευθεροτυπία
30 Δεκεμβρίου 1988
«Όποιος χτίζει ένα φρούριο για να καταφύγει εκεί, φυλακίζεται από τα ίδια του τα τείχη και χάνεται»
Μακιαβέλι
Σήμερα είναι ορατή η βαθιά κρίση που διαπερνά όλους τους αρμούς της πολιτικής, κοινωνικής και ηθικής ζωής της χώρας μας. Η αναγνώριση και η διαπίστωσή της δεν αποτελεί επανάληψη του παθολογικού φαινομένου της «κρισιολογίας», το οποίο χαρακτήριζε και χαρακτηρίζει ακόμα την προοδευτική σκέψη και διανόηση.
Κι αυτό γιατί τα προβλήματα που αναδεικνύει η πολυδύναμη και πολύπλευρη κρίση, αφ’ ενός είναι υπαρκτά και μόνο ένας που συνειδητά εθελοτυφλεί δεν τα αντιλαμβάνεται. Αφ’ ετέρου έχουν οριακό χαρακτήρα. Η διπλή τους διάσταση, μάλιστα, δημιουργεί μεγάλα ερωτήματα και ανησυχίες για τις δυνατότητες υπέρβασής τους.
Για κάθε προοδευτικό πολίτη, τα ερωτήματα και οι ανησυχίες που αναδεικνύει η σημερινή πολιτική συγκυρία, έχουν βασικό σημείο αναφοράς την ανάγκη να μείνουν ανοιχτές οι προοπτικές που δημιουργήθηκαν από τη νίκη των δυνάμεων της Αλλαγής τον Οκτώβριο του 1981.
Αποτελεί αναμφισβήτητο γεγονός ότι το ΠΑΣΟΚ άνοιξε κάποιες διόδους στην κοινωνία για να προχωρήσει ο μετασχηματισμός της. Προκάλεσε βαθιές ρωγμές στο πολιτικό, ιδεολογικό και κοινωνικό οικοδόμημα της σύγχρονης Ελλάδας. Άνοιξε τον δρόμο για μεταρρυθμιστικές, εκσυγχρονιστικές και θεσμικές μεταβολές που ξεπερνούσαν τα όρια ανοχής του καπιταλιστικού συστήματος. Εμβάθυνε, ουσιαστικοποίησε και ολοκλήρωσε τη δημοκρατία, αναπτύσσοντας τους συμμετοχικούς θεσμούς της. Οδήγησε τη χώρα έξω από της τροχιά της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης. Προκάλεσε τη διεύρυνση της κοινωνικής βάσης των πολιτικών δυνάμεων της εξουσίας. Βοήθησε στο κοινωνικό και πολιτικό αυτοπροσδριορισμό πλατιών λαϊκών δυνάμεων. Όλα αυτά δεν ήταν ανεξάρτητα, τόσο από τις κοινωνικοπολιτικές καταβολές του, όσο και από τις κοινωνικές του αναφορές.
Το ΠΑΣΟΚ δημιουργήθηκε κάτω από συγκεκριμένες ιστορικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες. Αυτές επέδρασαν καταλυτικά στην ιδεολογική του φυσιογνωμία, στην πολιτική του ταυτότητα και στα κοινωνικά του χαρακτηριστικά. Από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής του αυτοπροσδιορίστηκε ως κόμμα της Αριστεράς. Στη δεκατετράχρονη διαδρομή του εξέφρασε ένα κυρίαρχο και πλειοψηφικό ρεύμα στην ελληνική κοινωνία. Συγκρότησε την πλειοψηφούσα και σοσιαλιστική συνιστώσα της σύγχρονης Αριστεράς.
Κατά συνέπεια η ίδρυση του δεν ενέσκηψε ως «κεραυνός εν αιθρία». Ήταν μια ώριμη αναγκαιότητα της μεταπολιτευτικής Ελλάδας που αναδεικνυόταν από:
- Την κρίση του μετεμφυλιακού και μεταδικτατορικού πολιτικού συστήματος και την αδυναμία των αστικών κομματικών σχηματισμών να απαντήσουν πειστικά στα οξυμένα προβλήματα που αντιμετώπιζε η ελληνική κοινωνία.
- Την κρίση της ιστορικής κομμουνιστικής Αριστεράς, που με τον βαθύ αναχρονιστικό της λόγο και τις πράξεις της, αδυνατούσε να προσδώσει προοπτική αλλαγών και εξουσίας.
Η δυναμική που ανέδειξε το ΠΑΣΟΚ σε κυρίαρχο πολιτικοκοινωνικό ρεύμα στον προοδευτικό χώρο, βρισκόταν έξω από την τροχιά και τα όρια ανοχής του καπιταλιστικού συστήματος. Η άνοδός του στην κυβέρνηση, δεν ήταν μια απλή εναλλαγή στην άσκηση της εξουσίας. Το λαϊκό ρεύμα, που στήριξε, δυνάμωσε και ακολούθησε το Κίνημα, πιστεύοντας στις προοπτικές της Αλλαγής, είχε στόχους και οράματα, τα οποία υπερέβαιναν τα όρια μιας διαχειριστικής πολιτικής.
Η νίκη του, τον Οκτώβριο του 1981, ήταν αποτέλεσμα της πολιτικής συγκρότησης ενός κοινωνικοπολιτικού συνασπισμού εξουσίας που στηρίχτηκε σ’ ένα μακρόπνοο ρεύμα πολιτικής και κοινωνικής αλλαγής. Ήταν νίκη όλων των δυνάμεων, οι οποίες πίστευαν ότι μια νέα περίοδος διανοίγεται στην πολιτική ζωή της χώρας.
Το ΠΑΣΟΚ, αντικειμενικά ενσάρκωνε μια πλήρη αντιστοιχία κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων, οι οποίες είχαν ως σημείο προγραμματικής σύγκλισης και πολιτικής έκφρασης το αίτημα της Αλλαγής. Η άνοδός του στην κυβέρνηση δημιούργησε τις προϋποθέσεις για βαθιές τομές στο πολιτικό και κοινωνικό εποικοδόμημα, αναδεικνύοντας απρόβλεπτες πολιτικές και κοινωνικές δυναμικές.
Σήμερα, έπειτα από οκτώ χρόνια διακυβέρνησης, οι προοπτικές και οι δυναμικές που ανέδειξε, έχουν φτάσει στα όρια της εξάντλησης και της εκπνοής τους. Δεν υπάρχει πλέον καμιά αμφιβολία ότι η προοπτική της Αλλαγής βρίσκεται σε τροχιά αυτοαναίρεσης και αυτοακύρωσης.
Αναμφισβήτητα, αποτελεί συγκλίνουσα διαπίστωση ότι το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται σε κρίσιμη και οριακή στιγμή, τόσο ως κυβέρνηση όσο και σαν κόμμα. Καθημερινά χειμάζει στον φαύλο κύκλο μιας πολλαπλά δυσμενούς πολιτικής συγκυρίας. Χωρίς να μπορεί να αντισταθεί δυναμικά και αποτελεσματικά, χωρίς να διαθέτει την ικανότητα υπέρβασης των αδιεξόδων του.
Η πολιτική κρίση που αντιμετωπίζει είναι η μεγαλύτερη και η δυσκολότερη. Για πρώτη φορά το ΠΑΣΟΚ:
- Έπαψε να είναι ο διαμορφωτής των πολιτικών εξελίξεων.
- Έχασε τη δυνατότητα ανάληψης πολιτικών πρωτοβουλιών, με αποτέλεσμα να σέρνεται πίσω από τα γεγονότα.
- Καταρρακώθηκε η πολιτική και ηθική του αξιοπιστία και φερεγγυότητα
- Οδήγησε τον δημοκρατικό λαό, αυτόν που πίστεψε στην προοπτική της Αλλαγής, σε αίσθηση βαθιάς απόγνωσης, ντροπής και ενοχής.
Το αρνητικό κλίμα, όπως έχει διαμορφωθεί μέσα από τις αναθυμιάσεις των σκανδάλων, είναι υπαρκτό πρόβλημα. Δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ούτε με εφησυχασμούς και στρουθοκαμηλισμό ούτε με προσπάθειες ελαχιστοποίησης ή συγκάλυψης των αρνητικών πλευρών.
Θέλω να πιστεύω ότι το ΠΑΣΟΚ δεν έχει καταβληθεί από το σύνδρομο του “Τιτανικού” ή από παθολογική μανία αυτοκαταστροφής. Αν και τον τελευταίο καιρό πολλά γεγονότα, κινήσεις και πράξεις δεν αναιρούν, αλλά αντίθετα επιβεβαιώνουν και πιστοποιούν τα παραπάνω.
Αν δεν υπάρξουν άμεσες και τολμηρές κινήσεις, που θα στοχεύουν:
- στην αναστροφή του αρνητικού πολιτικού κλίματος,
- στην επανάκτηση των πρωτοβουλιών στις πολιτικές εξελίξεις,
- στην αποκατάσταση της πολιτικής και ηθικής φερεγγυότητάς του,
η τροχιά του κύκλου θα κλείσει οριστικά και αμετάκλητα. Τότε ολόκληρο το προοδευτικό, δημοκρατικό και λαϊκό κίνημα θα υποστεί μια ιστορική ήττα, η οποία δεν θα είναι μόνο πολιτική, αλλά και ιδεολογική, κοινωνική και ηθική. Κι η ευθύνη του Κόμματος, θα αποδειχθεί μεγάλη.
Σε αυτή την κρίσιμη και οριακή στιγμή το ΠΑΣΟΚ έχει χρέος να φανεί αντάξιο των περιστάσεων. Η σημερινή πολιτική κρίση, τα αδιέξοδα που αυτή έχει δημιουργήσει, η ανάγκη χάραξης μιας νέας πολιτικής γραμμής, η απάντησή του στα νέα προβλήματα και η επαναβεβαίωση ότι συνιστά πολιτική και κοινωνική δύναμη σοσιαλιστικής Αλλαγής, είναι τα κυρίαρχα και αιχμιακά ζητήματα που πρέπει να ξεκαθαρίσει άμεσα.
Το ΠΑΣΟΚ πρέπει άμεσα και έμπρακτα:
- Να αποδείξει ότι δεν έχει χάσει τη δυνατότητα να ξεπεράσει τη μεγάλη και πρωτόγνωρη πολιτική κρίση που σήμερα αντιμετωπίζει.
- Να επιβεβαιώσει ότι παραμένει δύναμη αλλαγής, εκσυγχρονισμού και ανανέωσης της ελληνικής κοινωνίας.
- Να αποδείξει ότι παραμένει ηθική δύναμη. Η ηθικότητα ενός κόμματος δεν εκφράζεται μόνο με την ανυπαρξία φαινομένων χρηματισμού, αλλά και με την πίστη του στις αρχές και στο πρόγραμμά του.
- Να εξετάσει τα νέα δεδομένα που αναδεικνύει η σημερινή πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα.
- Να αναζητήσει κοινά σημεία διαλόγου, επαφής και σύγκλισης με τις άλλες αριστερές δυνάμεις.
Το πρόβλημα της επανόδου της Δεξιάς στη διακυβέρνηση της χώρας είναι υπαρκτό και κυρίαρχο και δεν μπορεί να το παραβλέψει. Θα έχει τεράστια πολιτική και ηθική ευθύνη, απέναντι σε όλον τον ελληνικό λαό, αν με τις πράξεις του ανοίξει τον δρόμο για την επιστροφή της Δεξιάς στην εξουσία. Σήμερα το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται μπροστά σ’ έναν μονόδρομο, χωρίς να έχει άλλες εναλλακτικές λύσεις που ενδεχόμενα θα μπορούσε να ακολουθήσει. Δεν έχει άλλες επιλογές από την καθιέρωση της απλής αναλογικής.
Θα ήθελα να τελειώσω με τις παρακάτω παρατηρήσεις που αφορούν τις υπόλοιπες συνιστώσες της Αριστεράς:
- Αν το ΠΑΣΟΚ δεν κατόρθωσε να μετατρέψει το αίτημα της Αλλαγής, που το ανέδειξε στην εξουσία, σε δυναμική κοινωνικού μετασχηματισμού, η ευθύνη δεν πέφτει μόνο στο ίδιο το ΠΑΣΟΚ. Πέφτει και στις πλάτες ολόκληρης της Αριστεράς.
- Η αποτυχία του θα σημαίνει και αποτυχία ολόκληρης της Αριστεράς, η οποία στο σύνολό της θα βγει με μειωμένη την αξιοπιστία και τη φερεγγυότητά της.
- Η κριτική που δέχεται από την υπόλοιπη Αριστερά δεν μπορεί παρά να είναι ταυτόχρονα και μια αυτοκριτική της ίδιας. Η εύκολη και ανέξοδη κριτική, που δέχεται και αποδίδει την κρίση του σε ανακολουθίες, υποχωρήσεις και συμβιβασμούς, εγκαλούμενο ότι αποτελεί ιδιόρρυθμο αστικό κόμμα, δεν μπορεί να πείσει κανέναν κριτικά σκεπτόμενο πολίτη.
Η προοπτική της Αριστεράς στην Ελλάδα είναι συνυφασμένη με τη σύγκλιση των δυνάμεών της, με την ανανέωση και επαναδιατύπωση της κοινωνικής της πρότασης. Όλες οι συνιστώσες της μπορούν να αποκτήσουν φερέγγυο πολιτικό και κοινωνικό λόγο και να αναδειχθούν σε ηγεμονική δύναμη, μόνον όταν υπερβούν τις αρνητικές καταβολές, τις μονομέρειες και ανεπάρκειες του παρελθόντος. Μόνον όταν προσπαθήσουν να εκσυγχρονιστούν και να εμπλουτίσουν τα μεθοδολογικά τους εργαλεία. Αυτό θα τις βοηθήσει να διαμορφώσουν ένα νέο πολιτικό και κοινωνικό σχέδιο για τον μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας.
Σε αυτή την κρίσιμη και οριακή στιγμή, όλοι θα κριθούν από τις πράξεις τους. Η στιγμή της μεγάλης αλήθειας και της μεγάλης ευθύνης αφορά όλους.