Παναγιώτης Κ. Ιωακειμίδης
Το Βήμα, 29/03/2020
Κάποια στιγμή θα τελειώσει ο εφιάλτης αυτός. Αν και δεν πρόκειται να επιιστρέψουμε στην “προτέρα κατάσταση”. Ο κόσμος θα είναι – πρέπει να είναι – διαφορετικός. Πόσο διαφορετικός θα το δούμε (όσοι επιβιώσουμε). Η πανδημία θα πρέπει να αποτελέσει τομή. Τα μαθήματα πολιτικής που θα πρέπει να αντλήσουμε είναι ήδη ορατά. Συνοψίζω δέκα. Η πανδημία λοιπόν φωτίζει, αναδεικνύει την ανάγκη για:
Πρώτον, Συνεργασία: βαθύτερη παγκόσμια, πολυμερή, θεσμική συνεργασία, τη συνεργασία που επιχείρησαν να υπονομεύσουν οι κάθε είδους λαϊκιστές, ακραίοι εθνικιστές τύπου Τραμπ. Οι παγκόσμιες απειλές όπως μια πανδημία χρειάζονται παγκόσμιες απαντήσεις που μόνο μέσα από τη συντονισμένη δράση και συνεργασία μπορούν να προκύψουν. Τα εθνικά μέτρα είναι αναπόφευκτα αλλά οι λύσεις σε παγκόσμια κλίμακα συνιστούν την απάντηση. Η συντονισμένη δράση είναι η επιλογή.
Δεύτερον, Ηγεσία: Για να υπάρξει παγκόσμια πολυμερής συνεργασία θα πρέπει να υπάρχει ως προϋπόθεση παγκόσμια ηγεσία. Που σήμερα δεν φαίνεται να υπάρχει. Και εδώ ο ρόλος των Ην. Πολιτειών (ΗΠΑ) είναι κρίσιμος. Ο σημερινός ένοικος του Λευκού Οίκου, Ντόναλντ Τραμπ, απέσυρε τις ΗΠΑ από το ρόλο της “ηγέτιδας δύναμης” για το κοινό καλό υπέρ της “America First” με καταστροφικές συνέπειες. Ο Γκόρντον Μπράουν, πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας στην περίοδο της μεγάλης οικονομικής κρίσης (2007-2008), σ ένα άρθρο του – καταπέλτη στην Guardian επεσήμανε ακριβώς το “κενό ηγεσίας” που υπάρχει σήμερα στο παγκόσμιο σύστημα. Ο πλανήτης είναι ακέφαλος. Και η ευθύνη εδώ των πολιτών που επιλέγουν παρανοϊκούς πολιτικούς ηγέτες – τσαρλατάνους δεν είναι αμελητέα. Πληρώνουν τις πολλαπλές συνέπειες. Η παγκοσμιοποίηση χρειάζεται θεσμική και κανονιστική εμπλαισίωση και την ανάλογη πολιτική ηγεσία. Διαφορετικά μαζί με τα θετικά της παράγει και εξόχως ζημιογόνες συνέπειες.
Τρίτον, ενίσχυση ΕΕ: Για μια ακόμη φορά η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) δείχνει σε στιγμές κρίσης την αναγκαιότητά της αλλά και τα ελλείμματα της. Προσφέρει μια αίσθηση θεσμικής ηγεσίας στον Ευρωπαϊκό χώρο. Προσπαθεί να ενορχηστρώσει και συντονίσει δράσεις για να μην επικρατήσει το απόλυτο χάος στον Ευρωπαϊκό χώρο. Προσπαθεί να στηρίξει τα κράτη μέλη της υλοποιώντας έστω περιορισμένες μορφές αλληλεγγύης προκειμένου να αντιμετωπισθεί η πανδημία αυτή καθ εαυτή αλλά και οι πολλαπλές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειές της (οικονομική ύφεση, κλπ.). Ωστόσο η Ένωση διαθέτει περιορισμένες αρμοδιότητες τόσο στον τομέα δημόσιας υγείας (άρθ. 168 Συνθήκης Λισσαβώνας) όσο και σ αυτόν της διαχείρισης κρίσεων (crisis management). Είναι επομένως σημαντικό η πανδημία να λειτουργήσει ως ευκαιρία για την ενίσχυση, μεταξύ άλλων, των αρμοδιοτήτων και του ρόλου της .
Τέταρτον, ενίσχυση κοινωνικού κράτους: Η πανδημία και η αντιμετώπισή της διέλυσαν και τις τελευταίες αμφισβητήσεις που μπορεί να υπήρχαν για τον ευεργετικό ρόλο του κράτους και ειδικότερα του κοινωνικού κράτους πρόνοιας ιδιαίτερα στον τομέα της υγείας. Δεν μιλάμε για κρατισμό. Μιλάμε για το κράτος και το ρυθμιστικό του ρόλο καθώς και το ρόλο της παροχής των βασικών κοινωνικών υπηρεσιών πρώτα απ όλα στο πεδίο της υγείας (αλλά και παιδείας, περιβάλλοντος, κλπ.). Είναι αδύνατο να σκεφθεί κάποιος το πώς θα μπορούσε να αντιμετωπισθεί η κρίση του κορωνοϊού χωρίς τις ρυθμίσεις του κράτους και χωρίς το Εθνικό Σύστημα Υγείας – ΕΣΥ. (Και ας ευγνωμονούμε εσαεί ανθρώπους όπως τον αείμνηστο Γ. Γεννηματά και τον Παρασκευά Αυγερινό που το έχτισαν στην Ελλάδα)
Πέμπτον, ενίσχυση έρευνας: Καθίσταται προφανές ότι θα πρέπει να ενισχυθεί αποφασιστικά η έρευνα πρωτίστως στον τομέα της υγείας με δραστική αύξηση των χρηματοδοτήσεων. Εάν όπως έχει γραφτεί υπάρχουν ούτε λίγο ούτε πολύ 9.000 ανίατες ασθένειες σήμερα (από τον καρκίνο, κλπ.), είναι σαφές στο πού θα πρέπει να διοχετεύσουμε οικονομικούς πόρους κατά προτεραιότητα.
Έκτον, αναδιάταξη προτεραιοτήτων: Η πανδημία επιβάλλει τη ριζική αναδιάταξη των προτεραιοτήων πολιτικής (policy priorities) που έχουμε διαμορφώσει στη σύγχρονη πραγματικότητα με στρεβλό τρόπο. Να σταθμίσουμε προσεκτικότερα τι είναι αυτό που απειλεί εντονότερα την ανθρώπινη ζωή/ ύπαρξη. Τι συνιστά τελικώς ασφάλεια σε μια διευρυμένη εννοιολόγηση και να επενδύσουμε ανάλογα εκεί.
Έβδομον, σεβασμός στην οικολογική ισορροπία: Σύμφωνα με μια θεωρία, ο ιός προήλθε από τις νυχτερίδες στην επαρχία Χουμπέι της Κίνας μετά από μια τρομακτική ανατροπή της εύθραυστης οικολογικής ισορροπίας στην περιοχή που προέκυψε ως αποτέλεσμα της κατασκευής ενός τεράστιου φράγματος (βλέπε και το ενδιαφέρον άρθρο του Αντ. Καρακούση “Το τρομαγμένο πέταγμα των νυχτερίδων”, ΤΑ ΝΕΑ, 12/3). Η ανατροπή αυτή με καταστροφή και των δασών “τρόμαξε” τις νυχτερίδες που κατέφευγαν εκεί με αποτέλεσμα να εξαπλωθεί ο ιός. Το δίδαγμα σαφές: ο σεβασμός της οικολογικής ισορροπίας είναι αναγκαίος. Διαφορετικά η φύση εκδικείται.
Όγδοον, η αναγκαιότητα των ειδικών: Τα τελευταία χρόνια όλοι οι ημιπαράφρονες εθνολαϊκιστές βάλθηκαν να αποδείξουν το πόσο (δήθεν) επικίνδυνοι είναι οι ειδικοί, οι experts. (Και) η πανδημία αποδεικνύει το πόσο αναγκαίοι είναι για την ανθρώπινη επιβίωση. Τι θα κάναμε χωρίς αυτούς, ωρίς την επιστήμη ; Τι θα κάναμε χωρίς τον εξαίρετο Σ. Τσιόρδα με τον αξιόπιστο, πειστικό, θεραπευτικό του λόγο; Η σωτηρία θα έλθει απο την επιστήμη.
Ένατον, ατομική ευθύνη: Η πανδημία διδάσκει ειδικά στην Ελλάδα την ανάγκη ενδυνάμωσης της ατομικής ευθύνης που είναι τελικά ευθύνη απέναντι στο κοινωνικό σύνολο (έστω κι αν ο ιός λειτουργεί… αντικοινωνικά, απομονώνει τον έναν από τον άλλο – social distancing).
Δέκατον, Σοσιαλδημοκρατία: Τέλος από καθαρά πολιτική άποψη η κρίση επιβεβαιώνει τη διαχρονική εγκυρότητα των σοσιαλδημοκρατικών αξιών για το ρόλο και αποστολή του κράτους και ιδιαίτερα του κοινωνικού κράτους πρόνοιας (που η Σοσιαλδημοκρατία οικοδόμησε μεταπολεμικά στην Ευρώπη ).
_________________________
Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην Πρεσβευτής – Σύμβουλος του ΥΠΕΞ.