Περιοδικό De Facto
τ. Νοεμβρίου 1999
Πριν από όλα θα ήθελα να υπογραμμίσω τη διαφωνία μου με το …ερώτημά σας!! Για τρεις κυρίως λόγους, τους οποίους θα επιθυμούσα να αναπτύξω απαντώντας σας.
Πρώτον, η διαπίστωσή σας ότι “Το ΠΑΣΟΚ χάνει τις παραδοσιακές εκλογικές του δυνάμεις στα χαμηλά, μεσαία και αγροτικά στρώματα …” δεν είναι ορθή! Ή έστω δεν είναι διατυπωμένη με την απαραίτητη σαφήνεια. Εξηγούμαι: τι ακριβώς σημαίνει στη συγκεκριμένη διατύπωση το ρήμα … “χάνει”;
Χάνει ένα μικρό ή μεγαλύτερο εκλογικό ποσοστό ή χάνει την πλειοψηφία;
Όπως αντιλαμβάνεσθε διαφορετικό πράγμα είναι η μείωση (συγκυριακή ή όχι, θα δούμε πιο κάτω) του εκλογικού ποσοστού ενός πολιτικού φορέα σε μια κοινωνική κατηγορία και διαφορετικό η εκλογική και συνακόλουθα η κοινωνική και πολιτική αποξένωσή του από αυτή.
Επί του προκειμένου, λοιπόν, το ΠΑΣΟΚ, παρά την εκλογική κάμψη που συγκυριακά εμφάνισε, εξακολουθεί να κατέχει την πλειοψηφία στα μη προνομιούχα στρώματα της ελληνικής κοινωνίας.
Από την άλλη, η Α’ εκλογική περιφέρεια Αθηνών παραμένει πάντοτε το “κάστρο” της Νέας Δημοκρατίας. Ή όχι; Επομένως, οι μη παραγωγικοί εισοδηματίες κάθε είδους εξακολουθούν να προσβλέπουν στη Ν.Δ. Αντίθετα, τα παραγωγικά στρώματα της ελληνικής κοινωνίας αναφέρονται κατά βάση και πλειοψηφικά στο ΠΑΣΟΚ. Επιτέλους! Μην τρελαθούμε εντελώς σε αυτή τη χώρα, όπου όλοι πολιτικολογούν, εκλογολογούν, κοινωνιολογούν και συμπεραίνουν …
Η σχετική φιλολογία περί αποξένωσης του ΠΑΣΟΚ από τα λαϊκά στρώματα, με αφορμή τη σχετική και συγκυριακή μείωση των δυνάμεών του, εκπορεύεται από τη Ν.Δ., η οποία εδώ και αρκετό καιρό κάνει ανεπιτυχείς πρόβες λαϊκισμού, εμφανιζόμενη ως ο προστάτης των μικρών και αδυνάτων!!
Δεύτερον, η κοινωνική φυσιογνωμία ενός κόμματος, ειδικά ενός κυβερνητικού κόμματος, δεν είναι ποτέ ευθέως ανάλογη της εκλογικής του πελατείας! Σε διαφορετική περίπτωση, η εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία θα πραγματοποιούνταν μόνο όταν είχε ήδη συντελεστεί αντίστοιχη αλλαγή στην κοινωνική σύνθεση μιας χώρας!!
Επομένως, η φυσιογνωμία ενός κόμματος δεν είναι το καλειδοσκόπιο που αλλάζει στην παραμικρή κίνηση.
Το ΠΑΣΟΚ, λοιπόν, είχε ορισμένες εκλογικές απώλειες στα χαμηλά στρώματα, δεν χάνει όμως την πολιτική ηγεμονία με αυτά. Η μείωση αυτή έχει να κάνει με συγκυριακούς λόγους οικονομικής πολιτικής και καθόλου δε σημαίνει αλλαγή της κοινωνικής του σύνθεσης ή της πολιτικής του φυσιογνωμίας.
Τρίτον, δεν νομίζω ότι προκύπτει κάποια αξιοσημείωτη επιρροή ή “άνοδος” του ΠΑΣΟΚ στα “υψηλά”, καθώς λέτε, στρώματα. Εκείνο αντίθετα που είναι αλήθεια είναι ότι παρατηρείται μια αξιοσημείωτη άνοδος της δύναμής μας, στα Νέα Δυναμικά στρώματα των αυτοαπασχολούμενων ή νέων επιχειρηματιών, κυρίως Νέων προϊόντων και Νέων Τεχνολογιών. Γι’ αυτή την άνοδο και επιτυχία όχι μόνο δεν νοιώθουμε καμία τύψη, αλλά αποτελεί την αιχμή της νέας στρατηγικής μας!!
Αλλά, ας πάρουμε τα πράγματα από μια άλλη σκοπιά.
ΠΑΣΟΚ και Νέα Δημοκρατία είναι δυο μεγάλα πολυσυλλεκτικά κόμματα τα οποία αντλούν τις εκλογικές τους δυνάμεις από όλα τα στρώματα της ελληνικής κοινωνίας.
Η πολιτική τους φυσιογνωμία όμως, δεν καθορίζεται μονοσήμαντα από το συγκυριακό κάθε φορά εκλογικό αποτέλεσμα. Αν δηλαδή πλειοψήφησαν εδώ ή εκεί. Χωρίς αυτό το στοιχείο να είναι άνευ σημασίας και θα δούμε πιο κάτω το ακριβώς σηματοδοτούν οι εκλογικές τάσεις τις οποίες υπονοείτε στο ερώτημά σας.
Στις αναπτυγμένες κοινωνίες δεν υπάρχει κάποιο κόμμα του “φτωχού” και κάποιο αντίστοιχο των “πλουσίων”!!
Επίσης, ιστορικά, η Αριστερά δεν υπήρξε ποτέ κόμμα των “φτωχών”, αλλά πάντα κόμμα των παραγωγών.
Τώρα, το ΠΑΣΟΚ συγκροτήθηκε ως κόμμα των μη προνομιούχων ελλήνων, με σαφή πολιτική (και εκλογική) υπεροχή στα αγροτικά, μικροαστικά και εργατικά στρώματα της ελληνικής κοινωνίας.
Αν τώρα δούμε τη σημερινή κοινωνική σύνθεση της χώρας, θα παρατηρήσουμε ότι πολλά κοινωνικά χαρακτηριστικά των πρώτων χρόνων της Μεταπολίτευσης δεν υφίστανται πλέον. Για παράδειγμα, οι αγρότες σήμερα δεν είναι ένα περιθωριοποιημένο οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά στρώμα, αλλά μια δυναμική κοινωνική κατηγορία. Οι ενεργοί αγρότες σήμερα (και όχι γενικά οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών) δεν μοιάζουν σε τίποτα με τους “φτωχούς επαρχιώτες” των πρώτων χρόνων της μεταπολίτευσης.
Θα αποτελούσε ανοιχτή ομολογία αποτυχίας, λοιπόν, αν το ΠΑΣΟΚ, είκοσι τόσα χρόνια μετά την ίδρυσή του και δέκα πέντε περίπου χρόνια συνεχούς διακυβέρνησης της χώρας, εξακολουθούσε να ισχυρίζεται ότι εκφράζει κάποιους μη προνομιούχους! Προς τι λοιπόν αυτοί οι μη προνομιούχοι το εξέλεξαν στην κυβέρνηση, αν όχι για να αλλάξουν τη μοίρα τους;
Επομένως, η κοινωνική σύνθεση του σημερινού ΠΑΣΟΚ μοιάζει διαφορετική, γιατί διαφορετική είναι η Ελλάδα και η ελληνική κοινωνία σήμερα. Και σε αυτό έχει συμβάλλει με καθοριστικό τρόπο το ΠΑΣΟΚ.
Συνοψίζοντας, μπορούμε να παρατηρήσουμε το εξής: στην εκκίνηση δύο σημαντικών, αλλά και διαφορετικών ιστορικών κύκλων, αρχικά εκείνου της μεταπολίτευσης και αυτού που άρχισε την τελευταία πενταετία, (ουσιαστικά μετά την πτώση του τείχους το 1989), το ΠΑΣΟΚ εξέφραζε πολιτικά πάντοτε το δυναμικότερο στρώμα κάθε περιόδου, τα στρώματα δηλαδή που δίνουν τον τόνο και σηματοδοτούν τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις!
Στη μεταπολίτευση, οι περίφημοι “μικρομεσαίοι”, (που δεν ήταν ένα κίνημα διαμαρτυρομένων, αλλά κίνημα ενός στρώματος που επεδίωκε την ισότιμη συμμετοχή στην οικονομική και πολιτική εξουσία) μέσω του ΠΑΣΟΚ σημάδεψαν τις πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις (πολλές δυσλειτουργίες του σήμερα, αλλά και πάρα πολλές δημοκρατικές κατακτήσεις οφείλονται σε αυτό ακριβώς το κοινωνικό στρώμα, τις ιδιομορφίες και τους αγώνες του …)
Σήμερα, στο νέο κύκλο που αρχίζει, τα Νέα δυναμικά στρώματα, αυτό που σχηματικά έχω ονομάσει Τρίτη Τάξη, αποτελούν, όπως φαίνεται, την κοινωνική εκείνη κατηγορία που θα σφραγίσει τις εξελίξεις την επόμενη εικοσαετία. Αν πάλι το ΠΑΣΟΚ είναι ο πολιτικός φορέας που εκφράζει αυτό το νέο. Αντίθετα η Ν.Δ μένει για μια κόμη φορά πίσω να λαϊκίζει και να μας κατηγορεί εμμέσως ότι της “κλέβουμε την εκλογική της βάση”!!. Ξέρετε, κάτι ανάλογο έκανε παλιότερα και η δογματική Αριστερά …
Από την άλλη, όμως, εδώ βρίσκεται και η μεγάλη πρόκληση για το ΠΑΣΟΚ. Γιατί, για να μπορέσει να εκφράσει τα νέα δυναμικά στρώματα, πρέπει να αντιμετωπίσει τις ανεπάρκειες και τις δομικές αδυναμίες του. Να αποβάλει τα ορατά σημάδια κούρασης και πολιτικής δυσκινησίας που απέκτησε, μετά από την πολύχρονη άσκηση εξουσίας. Να τολμήσει μια βαθιά ανανέωση. Η ανανέωση είναι για το ΠΑΣΟΚ όρος επιβίωσης.
Η θυελλώδης 25χρονη πορεία του αποτελεί σε κάθε περίπτωση μια αναντικατάστατη πηγή εμπειριών και σοφίας, μια πηγή που πρέπει να αξιοποιηθεί. Όμως, το παρελθόν δεν πρέπει να λειτουργεί ως άγκυρα που θα μας καθηλώνει στις “ηρωικές” περιόδους. Δεν πρέπει να μείνουμε απλοί «νοσταλγοί». Πρέπει να αρνηθούμε τη στασιμότητα και την ακινησία.
Αυτή την περίοδο διαμορφώνονται οι κανόνες και οι όροι του πολιτικού “παιχνιδιού” για την επόμενη 20ετία . Η κοινωνία αλλάζει και προβάλλει νέες απαιτήσεις από όλες τις πολιτικές δυνάμεις. Ωστόσο, οι δυνάμεις της συντήρησης στηρίζουν απολιθωμένες πολιτικές δομές και ξεπερασμένες κομματικές ιεραρχίες, διότι έτσι μόνο μπορούν να διασφαλίσουν την επιβίωσή τους. Η ευθύνη επομένως είναι ιδιαίτερα μεγάλη για το ΠΑΣΟΚ, τις δυνάμεις της Κεντροαριστεράς, τις δυνάμεις του εκσυγχρονισμού.
Η ευθύνη είναι ιδιαίτερα μεγάλη και για τον Κώστα Σημίτη προσωπικά, ο οποίος έχει το ιστορικό χρέος να οδηγήσει τις κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις της Κεντροαριστεράς στη νέα εποχή. Συντεταγμένα, συντονισμένα και θαρραλέα. Εχει το ιστορικό χρέος να δώσει στο ΠΑΣΟΚ τη νέα ιδεολογική του φυσιογνωμία και πολιτική ταυτότητα.
Οι αλλαγές που συντελούνται αυτή τη στιγμή σε όλο τον κόσμο, στην οικονομία και την πολιτική, εκφράζονται ήδη με δυναμισμό και την ελληνική κοινωνία. Οι αλλαγές αυτές, παρά την έντασή τους δεν έχουν βρει ακόμα την αντιστοίχησή τους στο πολιτικό σύστημα. Οι υπάρχοντες πολιτικοί φορείς και πολλοί από τους παραδοσιακούς θεσμούς εκδηλώνουν την ιστορική τους κόπωση. Ταυτόχρονα, τα παραδοσιακά ιδεολογικά υποδείγματα εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να λειτουργήσουν στις νέες συνθήκες. Χρειαζόμαστε νέες πολιτικές κατηγορίες, νέες πολιτικές έννοιες.
Οι δυνάμεις της Κεντροαριστεράς που ως κεντρικό πυρήνα τους έχουν το κοινωνικό κέντρο, χρειάζονται ένα νέο πολιτικό εποικοδόμημα, το οποίο πρέπει να διαμορφώσουμε. Οφείλουμε να προωθήσουμε το στόχο της Κεντροαριστεράς με εκείνες τις πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις που δεν φοβούνται το μέλλον, που δεν μεμψιμοιρούν αλλά αγωνίζονται να υλοποιήσουν τις μεγάλες αξίες της Αριστεράς και του σοσιαλισμού στο έδαφος της σημερινής πραγματικότητας.
Κλείνοντας, να σημειώσω ότι η κυβέρνηση του Κώστα Σημίτη δεν θα κριθεί από την τακτική της (σφικτή οικονομική πολιτική που δυσαρεστεί, ειδικότερα τα πιο αδύνατα κοινωνικά στρώματα), αλλά από τη στρατηγική της (την επίτευξη δηλαδή ή όχι του βασικού στόχου: της οικονομικής ανάπτυξης). Βεβαίως είναι λογικό αυτή η ανάπτυξη να έχει τα αναμενόμενα κοινωνικά αποτελέσματα: μείωση ανεργίας, αύξηση λαϊκών εισοδημάτων κλπ. Αυτή είναι η πραγματική μάχη και όχι η επιδίωξη φτηνών εντυπώσεων.
Υπέρ των λαϊκών στρωμάτων δεν είναι όσοι συχνότερα τα επικαλούνται στα λόγια, αλλά όσοι δουλεύουν για τη χώρα και το μέλλον της.
Σήμερα η χώρα βρίσκεται μπροστά σε ένα κεντρικό δίλημμα: Είτε θα προχωρήσει στο βαθύ εκσυγχρονισμό της, είτε θα οπισθοδρομήσει οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά.
Δεν πρόκειται για ένα πλαστό δίλημμα, ούτε τίθεται γιατί εξυπηρετεί την παρούσα κυβέρνηση. Κατά τη γνώμη μου, έχει πλέον αποδειχθεί περίτρανα ότι το μοναδικό πολιτικό όχημα για τη νέα εποχή που διαθέτει η χώρα είναι -δυστυχώς ή ευτυχώς- η κυβέρνηση Σημίτη!