Στάθης Ν. Καλύβας
13 Δεκεμβρίου 2020
Ποιες θα είναι οι μακροχρόνιες πολιτικές επιπτώσεις της πανδημίας; Τρία είναι τα βασικά σενάρια. Στο πρώτο και δημοφιλέστερο, η πανδημία αποτυπώνει και επομένως συμβάλλει στην παρακμή του δυτικού μοντέλου, ενώ παράλληλα πριμοδοτεί την άνοδο της Κίνας και στο τρίπτυχο πολιτικός αυταρχισμός, κοινωνική πειθαρχία και προτεραιότητα του συλλογικού. Στο δεύτερο, που ακούγεται λίγο σαν ευσεβής πόθος, η πανδημία αποδεικνύεται αφορμή για αναδιοργάνωση και «ολική επαναφορά» της Δύσης. Τέλος, στο τρίτο σενάριο, που όλοι προσπερνούν, η πανδημία φεύγει όπως ήρθε αφήνοντας λιγοστά πολιτικά ίχνη πίσω της.
Στις αρχές του Φεβρουαρίου έγραφα σε αυτήν ακριβώς εδώ τη στήλη πως η αρχική αδυναμία της Κίνας να ελέγξει την εξάπλωση του ιού παρέπεμπε σε ένα θεμελιώδες μειονέκτημα του αυταρχικού τρόπου διακυβέρνησης: τη δυσκολία του να ανταποκριθεί σε μιαν εντελώς απρόσμενη κρίση εξαιτίας της υπέρμετρης ευθυνοφοβίας των στελεχών του καθεστώτος και της επακόλουθης παράλυσής τους. Σημείωνα πως, όταν πρωτοεμφανίστηκε ο ιός στη Γουχάν, η εθνική επιτροπή υγείας της Κίνας αδράνησε, ενώ οι Αρχές εξανάγκασαν τον 34χρονο γιατρό Λι Γουενλιάνγκ, που πρώτος τόλμησε να δημοσιοποιήσει το πρόβλημα, να ανακαλέσει δημόσια. Κατέληγα τονίζοντας πως η κρίση εμπιστοσύνης που είχε τότε ξεσπάσει φαινόταν να αποκτά ανεξέλεγκτες και απειλητικές για το καθεστώς διαστάσεις. Η τροπή όμως που πήραν τα πράγματα έκτοτε υπήρξε εντελώς διαφορετική απ’ ό,τι διαφαινόταν αρχικά.
Η Κίνα ξεπέρασε την κρίση γιατί μετά το πρώτο χαοτικό διάστημα αμφιταλάντευσης επέβαλε δυναμικά ένα δρακόντειο καθεστώς καραντίνας στη Γουχάν (η περίοδος αυτή αναφέρεται ως fengsheng, δηλαδή «σφράγιση»). Η αστυνόμευση υπήρξε ασφυκτική: συνδύασε τις πιο προηγμένες ηλεκτρονικές μεθόδους με τις γνωστές από τα κομμουνιστικά καθεστώτα «επιτροπές γειτονιάς», που λειτουργούν σε επίπεδο κτιριακού συγκροτήματος και παρακολουθούν το κάθε νοικοκυριό. Ταυτόχρονα επιβλήθηκε απόλυτος έλεγχος στο δημόσιο αφήγημα και φίμωση όσων δεν τηρούσαν την επίσημη γραμμή. Τέλος, εφαρμόστηκε με επιτυχία μια πρωτοφανής εκστρατεία μαζικών τεστ, κάτι που προϋποθέτει εξαιρετικό συντονισμό και κοινωνική πειθαρχία. Προφανώς, η επιτυχία δεν χρεώνεται εξ ολοκλήρου στο καθεστώς, αφού δημοκρατικά καθεστώτα σε κοινωνίες με αντίστοιχα πολιτισμικά χαρακτηριστικά (Νότια Κορέα, Ταϊβάν, Ιαπωνία) επέδειξαν παρόμοια θετικά αποτελέσματα. Οι δυτικές δημοκρατίες, από την άλλη, παρά τις κάποιες εξαιρέσεις αντέδρασαν σε μεγάλο βαθμό σπασμωδικά και συχνά αναποτελεσματικά, καθυστερώντας, επαμφοτερίζοντας και παλινδρομώντας.
Με άλλα λόγια, οι εξελίξεις με διέψευσαν: υποτίμησα τη δυνατότητα της Κίνας να ανασκουμπωθεί μετά το πρώτο σοκ. Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει πως η αρχική αποτυχία του καθεστώτος ήταν λανθασμένη διάγνωση. Εντάσσεται όμως σε μια ευρύτερη αλυσίδα εξελίξεων και μας υπενθυμίζει πως η προβολή στο μέλλον των στοιχείων που διαθέτουμε στο παρόν είναι πάντα γεμάτη παγίδες. Αν πάντως κάτι τέτοιο ίσχυε για την Κίνα τον Φεβρουάριο, δεν αποκλείεται να ισχύει και για τις προβλέψεις που γίνονται αυτήν τη στιγμή για τη Δύση. Καταγράφουμε δηλαδή τις σπασμωδικές πολιτικές, τις εκατόμβες των θυμάτων, την πολιτικοποίηση της πανδημίας, τη γενικευμένη κακοφωνία, την κοινωνική απειθαρχία και την ανεξέλεγκτη ροπή προς τον ατομικισμό («οι διακοπές μας πάνω από όλα!»), και τις προεκτείνουμε σε ένα παρακμιακό μέλλον. Αν μάλιστα προκύψει κάποιο πρόβλημα με τον μαζικό εμβολιασμό, τότε οι δυσοίωνες αυτές προβλέψεις θα πολλαπλασιαστούν. Ομως προτρέχουμε. Οι μακροχρόνιες συνέπειες θα κριθούν σε μεγάλο βαθμό από τη διαχείριση των συνεπειών της πανδημίας. Αν αυτή αποδειχθεί θετική, τα όσα προηγήθηκαν θα έχουν μικρότερη βαρύτητα.
Υπάρχει, τέλος, στις εκτιμήσεις αυτού του είδους μια πρόσθετη διάσταση, που μάλλον παραβλέπουμε. Η αποτελεσματικότητα δεν μπορεί να επιτυγχάνεται εις βάρος άλλων αξιών, όπως τα θεμελιώδη ατομικά δικαιώματα – και δεν μιλάμε βέβαια για τους μικροπεριορισμούς της καραντίνας, που ωχριούν μπροστά στις πρακτικές των αυταρχικών καθεστώτων. Η έξοδος από την πανδημία θα ήταν τεράστια ήττα εάν είχε τέτοιο κόστος. Αντιθέτως, η αποφυγή του θα είναι από μόνη της μια σπουδαία νίκη.
_______________________
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.