Περιοδικό LIFE
29 Οκτωβρίου 2012
Η πρόσφατη απεργία των δημάρχων στάθηκε αφορμή να ανοίξει για πρώτη φορά μια δημόσια συζήτηση για τις επιδόσεις του θεσμού της αυτοδιοίκησης στη χώρα μας. Ο διάλογος που έχει αναπτυχθεί ξεφεύγει από τους γνωστούς φορμαλισμούς, με τους οποίους επί πολλά χρόνια αντιμετωπίζονταν τα προβλήματα των δήμων, με πρώτο και βασικό την ανεπάρκεια των οικονομικών πόρων.
Σήμερα που η δημοσιονομική προσαρμογή δεν μπορεί παρά να συνιστά την πρώτη εθνική προτεραιότητα, η συζήτηση για τα οικονομικά ζητήματα της αυτοδιοίκησης αποκτά άλλη διάσταση. Η έξοδος από την οικονομική κρίση προϋποθέτει ένα διαφορετικό πολιτικό υπόδειγμα για όλους. Δεν νοείται η Πολιτεία να συνεχίζει να λειτουργεί ως ένας μεγάλος δημόσιος κουμπαράς, χρηματοδοτώντας, πολλές φορές λειτουργίες και ενέργειες που αντιστρατεύονται το δημόσιο συμφέρον. Δεν μπορούν πλέον οι δήμοι να αντλούν χρήματα για όλες τις δραστηριότητές τους από την κρατική επιχορήγηση.
Η δημοσιονομική προσαρμογή της χώρας μας είναι συνυφασμένη με την εξυγίανση και τον ορθολογισμό των διοικητικών και αυτοδιοικητικών δομών. Η αυτοδιοίκηση είναι αδύνατον να αποτελεί ξεχωριστή νησίδα σε μια χώρα που στην πραγματικότητα είναι χρεοκοπημένη. Οφείλει να συμφιλιωθεί με τα νέα δεδομένα, με το νέο οικονομικό περιβάλλον. Όποιος δεν το αντιλαμβάνεται αυτό εξακολουθεί να ζει στο μικρόκοσμό του και στις φαντασιώσεις μιας επίπλαστης ευημερίας.
Το πρώτο και ουσιώδες ζήτημα που καλείται να αντιμετωπίσει ο θεσμός της αυτοδιοίκησης –τοπικής και περιφερειακής- είναι η νέα θεμελίωσή του ως μια αυτόνομη και αυθύπαρκτη πολιτική και αναπτυξιακή υποδομή. Αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση, η μεγάλη ευκαιρία, το μεγάλο στοίχημα που καλείται να βάλει και να κερδίσει.
Συνεπώς, το μείζον πρόβλημα της αυτοδιοίκησης σήμερα δεν είναι η επάρκεια πόρων, αλλά ο πολιτικός ευνουχισμός που έχει υποστεί από την κρατική διοίκηση και τα κόμματα. Και οι δύο την αντιμετώπιζαν επί πολλές δεκαετίες ως φερέφωνό τους, με αποτέλεσμα να μην συνιστά αυτόνομη πολιτική έκφραση της αποκαλούμενης κοινωνίας των πολιτών.
Στην πραγματικότητα, οι δήμοι είναι κατ’ επίφαση αυτοδιοικητικοί θεσμοί. Περισσότερο λειτουργούν ως κακέκτυπο της διοικητικής δομής και πολύ λιγότερο ως αυτοτελής θεσμός. Προβάλλοντας το ζήτημα των οικονομικών πόρων, δεν ήταν λίγοι εκείνοι οι εκπρόσωποι της αυτοδιοίκησης που με αυτόν τον τρόπο έκρυβαν τη δική τους αναποτελεσματικότητα, ανεπάρκεια και ανικανότητα.
Πυροβολώντας αδιάκοπα την πολιτική εξουσία, κατέφευγαν σε έναν στείρο καταγγελτικό λόγο. Επιζητώντας την εύνοια των πολιτών, οδηγήθηκαν σε ακραίες πρακτικές λαϊκισμού, κρατισμού και πελατειακών σχέσεων, ενώ την ίδια στιγμή πολλοί δήμοι μετατράπηκαν σε φύτρες αδιαφάνειας και συναλλαγής.
Αναδεικνύοντας τη μικροπολιτική διαχείριση σε πεμπτουσία της πρακτικής τους, εγκλώβισαν την αυτοδιοίκηση στην υπανάπτυξη και την ατροφία, απομειώνοντάς την διαρκώς. Θέλοντας να είναι αρεστοί στις τοπικές κοινωνίες αρνήθηκαν να αναλάβουν τις ευθύνες τους, μετακυλώντας τις αναγκαίες αποφάσεις σε βάθος χρόνου.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το μείζον ζήτημα της διαχείρισης των απορριμμάτων: Το γεγονός ότι σήμερα το Λεκανοπέδιο κρύβει μέσα του μια τοξική βόμβα, δεν οφείλεται στους τοπικισμούς και στον λαϊκισμό που οι εκπρόσωποι της αυτοδιοίκησης έχουν επιδείξει; Η μετατροπή της παραλιακής ζώνης του Σαρωνικού σε σκουπιδότοπο, δεν είναι αποτέλεσμα της στείρας άρνησής τους στις όποιες προσπάθειες αξιοποίησης έχουν εκδηλωθεί μέχρι τώρα;
Ως εκ τούτου, η αυτοδιοίκηση σήμερα έχει ζωτική ανάγκη το μπόλιασμα της με μια άλλη στρατηγική που θα τη βοηθήσει να απεγκλωβιστεί από την παραδοσιακή αντίληψη που έβλεπε τον εαυτό της ως το μακρύ χέρι ενός κράτους που πίστευε ότι διαθέτει αστείρευτες οικονομικές δυνατότητες.
Η περίπτωση του Γιάννη Μπουτάρη, δείχνει ποια πρέπει να είναι η νέα θεμελίωση του θεσμού. Ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης είναι από τους λίγους που πιστεύουν στην αυτονομία και στην αυθυπαρξία της αυτοδιοίκησης και αυτό το αποδεικνύει καθημερινά. Δεν την αντιμετωπίζει ως πολιτική ντουντούκα. Δεν την υποτάσσει στις κομματικές επιδιώξεις. Προσπερνώντας τις διάφορες ιδεοληψίες, θεωρεί το δήμο αναπτυξιακό εργαλείο, συνδέοντας το δημόσιο συμφέρον με την ιδιωτική οικονομία. Δεν ενοχοποιεί την αξιοποίηση της δημοτικής περιουσίας, αρνούμενος την παραχώρησή της σε ιδιώτες.
Συμπερασματικά θα έλεγα ότι ο πολιτικός εκφυλισμός της αυτοδιοίκησης δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί από τους φορείς που τον προκάλεσαν. Χρειάζεται νέες δυνάμεις που δεν θα έχουν ως κριτήριο τα κομματικά ένσημα, αλλά την ικανότητα, την αποτελεσματικότητα και προπαντός τα ανοιχτά μυαλά.