Κώστας Σημίτης
Το Βήμα, 30/04/2021
Η επέκταση της πανδημίας σε παγκόσμιο επίπεδο έθεσε το ερώτημα εάν οι μέχρι τώρα κανόνες, που ορίζουν τα δικαιώματα και τον τρόπο χρήσης των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, χρειάζονται αναθεώρηση σε ιδιαίτερες περιπτώσεις. Η απλή σκέψη, ότι όλοι θα πρέπει σε περίπτωση πανδημίας να έχουν το δικαίωμα να χρησιμοποιούν ακόμη και τα προστατευόμενα από τα διπλώματα φάρμακα, παραβλέπει ένα σημαντικό στοιχείο. Τα φάρμακα αυτά όπως και κάθε εφεύρεση έχουν προϊστορία. Η παραγωγή είναι δυνατή μόνο σε ένα περιβάλλον, το οποίο έχει ένα υψηλό τεχνολογικό επίπεδο και που είναι σε θέση να ορίζει τις συνθήκες και τους τρόπους αποτελεσματικής αξιοποίησής τους. Η εφαρμογή τους κατά κανόνα δεν είναι δυνατή από τον καθένα, επειδή προϋποθέτει υψηλό επίπεδο τεχνικών γνώσεων. Η χρήση της ευρεσιτεχνίας, χωρίς να υπάρχει ένα απαραίτητο τεχνικό περιβάλλον, μπορεί να έχει αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, δηλαδή τη συνέχιση και εντατικοποίηση της ασθένειας ή περισσότερους θανάτους. Επιπρόσθετα, η δωρεάν παροχή του φαρμάκου σε όλους θα λειτουργήσει ανασχετικά για την έρευνα. Ποιο συμφέρον θα έχει μια επιχείρηση να δαπανήσει και να ερευνήσει χωρίς ανταμοιβή; Το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας είναι ένα κίνητρο έρευνας.
Η άρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών και της Pfizer για παραχώρηση της χρήσης του εμβολίου σε ορισμένες χώρες, είναι σύμφωνη με το οικονομικό πολιτικό σύστημα των Ηνωμένων Πολιτειών. Εμβόλια κατά του κορωνοϊού εφευρέθηκαν και σε άλλες χώρες, όπως στη Ρωσία, στην Κίνα, στη Μεγ. Βρετανία. Καμία από τις επιχειρήσεις των χωρών αυτών δεν διέθεσε δωρεάν το εμβόλιό της για παγκόσμια χρήση. Γεγονός είναι επίσης, ότι ο κορωνοϊός έχει ήδη προκαλέσει τον θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων. Εως ότου εξασφαλισθεί η αποτελεσματική καταπολέμησή του σε παγκόσμια κλίμακα, θα συνεχίσουν εκατομμύρια να κινδυνεύουν και να πεθαίνουν εκατοντάδες χιλιάδες. Πρόκειται για μια επιδημία, η οποία ξεπέρασε κάθε όριο προηγούμενης ασθένειας και επεκτάθηκε στην Ασία, στην Αφρική, στη Νότια Αμερική, σε περιοχές που δεν έχουν τις ίδιες δυνατότητες καταπολέμησής της, όπως η Ευρώπη, οι ΗΠΑ ή η Κίνα. Γι’ αυτό και σε πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων ήταν η Ινδία, η Νέα Ζηλανδία, η Γαλλία, ζήτησαν τη θέσπιση μια ρύθμισης η οποία να επιτρέπει την ελεύθερη χρήση του εμβολίου. Το αίτημα αυτό έγινε ευρύτερο αποδεκτό και από Διεθνείς Οργανισμούς, όπως οι «Γιατροί χωρίς Σύνορα» και η «OXFAM International». Τα αιτήματα αυτά δεν εισακούστηκαν, ούτε από τις Ηνωμένες Πολιτείες ούτε από άλλες χώρες με διαφορετικά καθεστώτα. Ολες αυτές έχουν στηρίξει την πρόοδό τους όχι μόνον στην έρευνα, αλλά και στην αξιοποίηση των όσων προκύπτουν από την ελεύθερη πρωτοβουλία παραγωγής του εμβολίου και την καθιέρωσή του ως πνευματικής ιδιοκτησίας.
Το κύριο εμπόδιο για την ελεύθερη χρήση είναι όμως ιδίως η ανάγκη ειδικής γνώσης, η οποία προκύπτει με την παραγωγή και αξιοποίηση της τεχνολογίας που προϋποθέτει το εμβόλιο. Χώρες που διαθέτουν τις τεχνικές ικανότητες των ΗΠΑ (όπως η Γερμανία) έχουν θέσει δικαίως το ερώτημα, αν η δωρεάν εκμετάλλευση ενός προϊόντος που κοπιαστικά παρήγαγε μια χώρα, δεν θα λειτουργήσει σε μεγάλο βαθμό ανασχετικά για την έρευνα. Ποιο συμφέρον θα έχει ένας ερευνητής να δαπανήσει χωρίς ανταμοιβή; Ας σημειωθεί βέβαια, ότι υπό τις ισχύουσες συνθήκες σε μεγάλες χώρες, όπως η Ινδία, υφίσταται η οικονομική δυνατότητα μιας σημαντικής δαπάνης για την παραγωγή ενός νέου αποτελεσματικού επίσης εμβολίου. Παραμένει όμως ισχυρότερο της δαπάνης το εμπόδιο της χαμηλής ποιότητας του επιστημονικού και τεχνολογικού περιβάλλοντος.
Η ελεύθερη παραγωγή σε ένα περιβάλλον χαμηλού τεχνολογικού επιπέδου ενέχει τον κίνδυνο όλο και περισσότερων θανάτων. Η λύση μπορεί και πρέπει να δοθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, που είναι εξειδικευμένη υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών. Σε περιπτώσεις παγκόσμιας πανδημίας ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας θα πρέπει να έχει, σε συνεργασία βέβαια με τις χώρες παραγωγής φαρμάκων, το δικαίωμα να αποφασίζει την παγκόσμια διάθεση του φαρμάκου, όσο και την αμοιβή των δημιουργών και τον τρόπο οργάνωσης της διασποράς του φαρμάκου σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ο Covid-19 θα πρέπει να αποτελέσει αφορμή για μια κοινή προσπάθεια αντιμετώπισης πανδημιών που εκτείνονται σε όλη την υφήλιο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία διαθέτει τις απαραίτητες τεχνολογικές γνώσεις, θα πρέπει να θέσει το θέμα στα Ηνωμένα Έθνη και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Χάρη στο υψηλό επίπεδο έρευνας και την εκτεταμένη εμπειρία διάθεσης φαρμάκων θα μπορεί να προτείνει μια λύση που να σώζει ζωές, αλλά και να συντηρεί τα κίνητρα μιας συνεχούς έρευνας. Και η Ελλάδα μπορεί να θέσει το ζήτημα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
____________________________
Ο κ. Κώστας Σημίτης είναι πρώην πρωθυπουργός.