Παναγιώτης Ιωακειμίδης
Το Βήμα, 17/05/2020
Αποτελεί η πανδημία την ευκαιρία για να επιστρέψει η Σοσιαλδημοκρατία ισχυρή στο πολιτικό προσκήνιο; Αρκετοί απαντούν καταφατικά στο ερώτημα αυτό. Κάποιοι άλλοι όμως είναι περισσότερο επιφυλακτικοί. Θεωρούν ότι η εποχή της σοσιαλδημοκρατίας έχει περάσει και καμιά πανδημία ή κρίση δεν πρόκειται να την επαναφέρει ως κυρίαρχη πολιτική δύναμη στο προσκήνιο. Η πανδημία του κορωνοϊού που έπληξε ολόκληρο τον πλανήτη και με ιδιαίτερη σφοδρότητα την Ευρώπη (χώρες όπως Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία, Η.Β., κ.α.) έχει παράγει μεταξύ πολλών άλλων δύο συνέπειες που σε πρώτη ανάγνωση τουλάχιστον φαίνεται να ευνοούν την επάνοδο της Σοσιαλδημοκρατίας: πρώτον, σε επίπεδο πολιτικών ιδεών, πολιτικής και στόχων και δεύτερον, σε επίπεδο κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών.
Σε επίπεδο πολιτικών ιδεών, η πανδημική κρίση του κορωνοϊού ανέδειξε περίτρανα την καθοριστική αξία του κράτους και των δημόσιων συστημάτων υγείας (ΕΣΥ, κλπ.) στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Από τη μια άκρη της Ευρώπης έως την άλλη και όχι μόνο κυβερνήσεις και πολιτικές δυνάμεις κάθε απόχρωσης, από νεοφιλελεύθερους τύπου Μπ. Τζόνσον στη Βρετανία ή συντηρητικούς στη Γερμανία κλπ., εγκατέλειψαν τις θεολογικά ασπαζόμενες θέσεις υπέρ του ιδιωτικού τομέα, της οικονομίας της αγοράς και όλα τα παρεμφερή και προσέφυγαν στο κράτος και τις δημόσιες υπηρεσίες υγείας για να προστατεύσουν τους πολίτες και την κοινωνία. Ο ρόλος του ιδιωτικού τομέα στο πεδίο αυτό υπήρξε οριακός έως ανύπαρκτος (σε άλλους τομείς βέβαια όπως έρευνας για την ανακάλυψη και παραγωγή του εμβολίου είναι εντελώς διαφορετικός). Έτσι το κοινωνικό κράτος που τόσο λοιδωρήθηκε τα τελευταία χρόνια μαζί με το θεσμό του κράτους από την εποχή του 1980 – Θάτσερ, Ρήγκαν, κ.ά.) εμφανίζεται να παίρνει θριαμβευτικάα την εκδίκησή του. Αλλά το κοινωνικό κράτος υπήρξε το μείζον, το ιστορικό επίτευγμα της Σοσιαλδημοκρατίας στη μεταπολεμική Ευρώπη (για μια συνολική ανάλυση βλέπε τα εξαιρετικά βιβλία των Ξ. Κοντιάδη, Η Σοσιαλδημοκρατία Σήμερα και Γ. Σιακαντάρη, Το Πρωτείο της Σοσιαλδημοκρατίας). Με άλλα λόγια, οι πολιτικές δυνάμεις, νεοφιλελεύθερες, φιλελεύθερες, δεξιές ή οτιδήποτε υιοθέτησαν τις διαχρονικές σοσιαλδημοκρατικές αξίες με αποτέλεσμα κάποιοι να διατείνονται ήδη ότι “Είμαστε όλοι Σοσιαλδημοκράτες τώρα” (κατά το είμαστε όλοι κεϋνσιανοί των παλαιοτέρων εποχών). Και ο Έλληνας πρωθυπουργός έχει πει άλλωστε ότι για την αντιμετώπιση της πανδημίας εφάρμοσε πολιτικές με σοσιαλιστικό άρωμα!
Στο πεδίο των κοινωνικών συνθηκών, η πανδημία έχει προκαλέσει συνέπειες που θεωρητικά τουλάχιστον φαίνεται να ευνοούν την επανάκαμψη της Σοσιαλδημοκρατίας. Ειδικότερα, η πανδημία προκαλεί στην Ευρώπη πρωτόγνωρη ύφεση, συρρίκνωση της οικονομίας που μπορεί να φθάσει μέχρι και το 15% του ΑΕΠ σύμφωνα με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας – ΕΚΤ, Κρ. Λανγκάρντ. Ολόκληροι οικονομικοί κλάδοι και δραστηριότητες όπως π.χ. αυτοί του τουρισμού, αερομεταφορών, κλπ., έχουν καταρρεύσει ολοσχερώς με τεράστιες δυσκολίες επανάκαμψης. Ως αποτέλεσμα η ανεργία εκτινάσσεται στα ύψη ξανά στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στις χώρες του Νότου και εργασιακά δικαιώματα περιστέλλονται. Κάποιες άλλες μορφές εργασίας που έχουν ταυτόχρονα αναδειχθεί όπως της τηλεεργασίας ωστόσο δεν βοηθούν στο να επωφεληθούν απ αυτές κάποιες κατηγορίες χαμηλόμισθων εργαζομένων. Από την άλλη μεριά η πανδημία στις συνέπειές της έχει πλήξει ιδιαίτερα ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, μειονότητες, περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες, ενώ έχει διευρύνει τις κοινωνικές ανισότητες όπως πιστοποιεί σειρά σχετικών μελετών.
Όλα αυτά τα δεδομένα θα επιτρέψουν όμως στη Σοσιαλδημοκατία να επανέλθει κυρίαρχη; Όχι κατ ανάγκη. Ναι υπό προϋποθέσεις. Πρώτα απ όλα σε περιόδους οξύτατης κρίσης, προκλήσεων και απειλών οι εκλογείς τείνουν να συσπειρούνται γύρω από την κυβέρνηση στην εξουσία έστω κι αν οι χειρισμοί της δεν αποτελούν πρότυπο αποτελεσματικότητας (π.χ. κυβέρνηση Τζόνσον). Και αυτό συμβαίνει και τώρα σχεδόν καθολικά, από την Ελλάδα, Γερμανία (η κα. Μέρκελ βλέπει τη δημοτικότητάτ ης να καλπάζει και πάλι), Ιταλία μέχρι το Ην. Βασίλειο. Οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης παραμένουν στάσιμες ή υποχωρούν. Στην Ευρώπη και παρά την επιστροφή στο εθνικό κράτος λόγω πανδημίας, ακόμη και οι εθνολαϊκιστικές, ακροδεξιές δυνάμεις, καταγράφουν στην περίοδο αυτή της κρίσης σημαντικές απώλειες. Ενώ οι σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις παραμένουν μάλλον στάσιμες εκτός κι αν βρίσκονται ήδη στην κυβέρνηση (Δανία, Σουηδία, κ.α.). Το ερώτημα είναι τι μπορεί να γίνει μετά την υποχώρηση, το τέλος της πανδημικής κρίσης. Θα μπορέσει η Σοσιαλδημοκρατία να αξιοποιήσει τα νέα δεδομένα; Η απάντηση (μπορεί να) είναι ότι θα μπορέσει εάν εμφανισθεί με ένα στρατηγικό ολοκληρωμένο πρόγραμμα που θα κοιτάζει στο μέλλον, που θα καλύπτει από την agenda των μεγάλων πλανητικών προκλήσεων (κλιματική αλλαγή, πανδημίες, μετανάστευση, ρύθμιση της παγκοσμιοποίησης, κ.α.) μέχρι την Ευρωπαϊκή ενοποίηση (βαθύτερη ενοποίηση σε μια λογική υπερεθνικότητας, δημοκρατίας, κοινωνικής διάστασης, κα.) και κυρίως τα ζητήματα των κοινωνικών ανισοτήτων και ααναπτυξιακών αποκλίσεων στον Ευρωπαϊκό χώρο. Η Σοσιαλδημοκρατία δεν θα πρέπει “να σπαταλήσει” και αυτή την κρίση, όπως λίγο πολύ σπατάλησε την πρόσφατη οικονομική κρίση. Εκτός αν θεωρήσουμε ότι όντως «είμαστε όλοι Σοσιαλδημοκράτες τώρα». Αν και τελικά δεν είμαστε…
______________________________
Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην Πρεσβευτής – Σύμβουλος του ΥΠΕΞ.