Μαρία Κατσουνάκη
Η Καθημερινή, 02/08/2020
«Το ανθρώπινο πρότυπο του 20ού αιώνα ήταν ο παντοδύναμος. Το πρότυπο του 21ου αιώνα και της μεγάλης τεχνολογίας θα πρέπει να είναι ο άνθρωπος με επίγνωση των ορίων του, διότι αν παρασυρθεί στην απειρία των δυνατοτήτων πάμε χαμένοι. Θα έχουμε περισσότερους και χειρότερους ιούς», έλεγε ο φιλόσοφος και συγγραφέας Στέλιος Ράμφος σε συνέντευξή του πριν από μερικούς μήνες, στη διάρκεια της καραντίνας («Κ» 30/03/2020).
Προχθές, στην έκτακτη ενημέρωσή του, ο υφυπουργός Πολιτικής Προστασίας Νίκος Χαρδαλιάς, τόνισε: «Μπαίνουμε σε επιφυλακή, χωρίς πανικό». Η πρωτόγνωρη συνθήκη της πανδημίας έχει διάρκεια. Η υποχρεωτική τήρηση των μέτρων ασκεί τον ψυχισμό σε δύο κατευθύνσεις: επίγνωση των ορίων και επιφυλακή χωρίς πανικό. Πώς επιτυγχάνεται ο συνδυασμός;
«Τι δείχνει η αντιμετώπιση του κορωνοϊού για τη νοοτροπία μας;» ρώτησε τον Στέλιο Ράμφο, ο Άρης Πορτοσάλτε, στο ραδιόφωνο του ΣΚΑΪ πριν από λίγες ημέρες: «Η πρώτη φάση ήταν επιτυχής και σε αυτό έπαιξε ρόλο η εμπιστοσύνη που οικοδομήθηκε μεταξύ κοινωνίας και επιλογών της κυβερνήσεως. Έχουμε μια κυβέρνηση που, χονδρικά, σπάνιο φαινόμενο, κάνει αυτό που λέει.(…) Ετσι, είχαμε μια μετάλλαξη: ο φόβος έγινε ευθύνη, γιατί, συμβολικά, υπήρξε “συμπαράσταση” από την πολιτεία. Έχουμε (σ.σ. ως λαός) μια αστάθεια στις ψυχολογίες και στα γεγονότα που ακολουθούν, η οποία μας πηγαίνει εύκολα από το ένα άκρο στο άλλο και επιτρέπει εξάρσεις και παλινδρομήσεις. Το κρίσιμο σημείο είναι όταν ξεφεύγουμε με το μυαλό μας από την πραγματικότητα. Όταν ξεφεύγουμε ανοίγει ο δρόμος και δημιουργείται ο χώρος για όλα τα καταστροφικά ζιζάνια».
Ως «καταστροφικά ζιζάνια» πρέπει να εννοούσε, ο Στ. Ράμφος, τους εμφύλιους σπαραγμούς, γιατί αυτή η συζήτηση είχε προηγηθεί. Στη συνέχεια, η, πολύ ενδιαφέρουσα, κουβέντα εντοπίστηκε στα δύο κόμματα, της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης, στην επίκληση του ηθικού πλεονεκτήματος της Αριστεράς που «είναι η θράκα χάρη στην οποία επιβιώνει το μίσος. Η ψυχολογία του εμφυλίου». Με αυτόν τον τρόπο «οι μέρες και οι μήνες περνάνε αλλά ο χρόνος δεν περνάει. Πρέπει να γίνουν βήματα προς την πραγματικότητα πολύ ουσιαστικά και η πραγματικότητα αυτή να περιλαμβάνει βήματα προς τη δικαιοσύνη της δημοκρατίας. Όχι τη δικαιοσύνη εκείνη στην οποία βολεύονται οι ψυχικά ανέστιοι άνθρωποι».
Απομονώνω από τα λεγόμενα του Στ. Ράμφου τις «ανέστιες ψυχές» που «παραδίδονται εύκολα σε σχιζοπαρανοϊκές φαντασιώσεις». Γι’ αυτό «και οι πολιτικές που εφαρμόζονται πρέπει να έχουν και θεραπευτικό χαρακτήρα». Η σύνθεση των σπαραγμάτων της ραδιοφωνικής αυτής συζήτησης, δημιουργεί, μέσα από ελλειπτικές διαδρομές και μετατοπίσεις, το περιβάλλον για την επεξεργασία των ορίων και την αποφυγή των πάσης φύσεως εμφυλίων.
Τα «βήματα προς τη δικαιοσύνη της δημοκρατίας» δεν αναφέρονται μόνο σε μεγάλες υποθέσεις που απασχολούν την κοινή γνώμη. Τραγωδίες όπως το Μάτι, σκάνδαλα όπως η Νοβάρτις. Η δικαιοσύνη οφείλει να διατρέχει όλο το φάσμα των αποφάσεων που διαμορφώνουν την καθημερινότητα του πολίτη. Από τα μέτρα για τον κορωνοϊό (πώς επιβάλλονται και πώς εφαρμόζονται) μέχρι τον τρόπο με τον οποίο θα διαχειριστεί η κυβέρνηση την έκτακτη ευρωπαϊκή ενίσχυση των 72 δισ. ευρώ. Πράγματι «συνιστά μία μοναδική ευκαιρία για τον εκσυγχρονισμό, την ανασυγκρότηση και τον παραγωγικό αναπροσανατολισμό της εθνικής οικονομίας», όπως είπε ο πρωθυπουργός. Η κοινωνία θα πρέπει, όμως, να διαπιστώσει τον αναπροσανατολισμό και την ανασυγκρότηση. Με έργα και κομβικές αποφάσεις.
Η «επίγνωση των ορίων» δεν αφορά μόνο τον νέο ανθρωπότυπο που διαμορφώνεται σε συνθήκες πανδημίας και καραντίνας. Απευθύνεται και στην κυβέρνηση της χώρας. Ο ιός δεν είναι σαρωτικός μόνο επιδημιολογικά αλλά και συμβολικά. «Δεν είναι τυχαίο ότι πρόκειται για μια αρρώστια κλεισούρας, που προκαλεί αδυναμία στο αναπνευστικό σύστημα όπως οι μηχανισμοί του κάθε αποκλεισμού, ιδεολογικού, δογματικού, ολοκληρωτισμού», σύμφωνα με τον Στ. Ράμφο. Κι αυτό ακριβώς πρέπει να αποφευχθεί· να πολλαπλασιαστεί το αίσθημα του «αποκλεισμού», να αυξηθούν οι «ανέστιες ψυχές», να αναζωπυρωθούν «πάσης φύσεως εμφύλιοι». Γιατί τότε το έδαφος της ευθύνης που κατακτήθηκε θα παλινδρομήσει στον φόβο, ο φόβος θα γίνει πανικός και τα «καταστροφικά ζιζάνια» θα είναι η, εφιαλτική, πραγματικότητα, ένας ακόμη χειρότερος «ιός».