Θοδωρής Γεωργακόπουλος
Η Καθημερινή, 13/06/2020
Θυμάστε κάποτε που τα social media ήταν κάτι τρομερά εργαλεία που θα άλλαζαν τον κόσμο, την επικοινωνία και την ενημέρωση; Τώρα ανοίχτε το κινητό σας και δείτε: ένας βόθρος από fake news, παλαβές θεωρίες συνομωσίας, κομματικά τρολ, διαφημίσεις, υστερικούς αργόσχολους έξαλλους με τα πάντα, άλλους αργόσχολους που με κάποιο μυστήριο τρόπο συμφωνούν μαζί σας σε όλα συνέχεια, ανορθόγραφα ψεκάσματα και τυρρανισμένες ψυχές που στέλνουν καλημέρες και φωτογραφίες με λουλούδια σε όλα τα κορίτσια. Ανάλογα με το ποιος είστε, μπορεί να βλέπετε και διαφορετικά από τα παραπάνω. Δυστυχώς όμως, κυρίως τέτοια πράγματα ανεβαίνουν εκεί μέσα πια.
Πώς έγινε αυτό; Πώς φτάσαμε εκεί; Ο Πρόεδρος της Αμερικής τα χρησιμοποιεί για να διαδίδει ψεκασμένα ψέματα και οι άνθρωποι που τις έχουν αυτές τις πλατφόρμες νίπτουν χείρας. “Δεν είμαστε οι κριτές του τι είναι αλήθεια και τι όχι”, δήλωσε πρόσφατα ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ, υπερασπιζόμενος το δικαίωμα της “πλατφόρμας” του να μην “κατεβάζει” θεωρίες συνομωσίας, ψέματα πολιτικών και απειλές βίας από τον Πρόεδρο. Γιατί αυτό είναι το παραδοσιακό επιχείρημα όλων αυτών των εταιρειών, του Facebook, του Twitter της Google: “είναι πλατφόρμες”. Δεν είμαστε εκδότες, λένε, δεν δημοσιεύουμε πράγματα. Μόνοι τους τα δημοσιεύουν αυτοί. Εμείς απλά είμαστε το μέσο. Τι φταίμε; Και να μπορούσαμε να τους ελέγχουμε, με τι κριτήρια θα τους κρίναμε; Αριστερά; Δεξιά; Φιλελεύθερα; Σύμφωνα με τη νομοθεσία; Ποια νομοθεσία; Των ΗΠΑ; Κι οι Γερμανοί χρήστες; Οι Ινδοί; Είναι ένα επιχείρημα που ακούγεται λογικό. Μέχρι να το καλοσκεφτεί κανείς για δυο-τρία λεπτά. Μετά αντιλαμβάνεται εύκολα ότι πρόκειται για ψέμα. Γιατί αφ’ ενός, όλες αυτές οι πλατφόρμες έχουν μηχανισμούς να κατεβάζουν γρήγορα περιεχόμενο που πάει κόντρα στους όρους χρήστης τους -οπότε γίνεται. Και, αφ’ ετέρου, επειδή το Facebook, το Instagram, το Twitter, το YouTube, δεν είναι καθόλου ουδέτερες “πλατφόρμες”.
Θα μπορούσαν να είναι -στην αρχή αρχή, για πολύ λίγο, πράγματι, ήταν. Αλλά έπαψαν να είναι πλατφόρμες όταν αυτές οι εταιρείες έβαλαν ανάμεσα στο χρήστη και στους υπόλοιπους χρήστες τους αλγόριθμους. Όταν μπαίνω στο timeline του Facebook δεν βλέπω ό,τι έχουν ανεβάσει οι άνθρωποι που “ακολουθώ” ή που είναι “φίλοι”. Βλέπω ό,τι έχει επιλέξει ο αλγόριθμος του Facebook, από όλα τα πράγματα που έχουν ανεβάσει οι “φίλοι”, αλλά και άλλα πράγματα, από άλλους που δεν ξέρω. Το ίδιο συμβαίνει όταν ανοίγω το Instagram, το YouTube ή το Twitter. Ο αλγόριθμος επιλέγει να μου δείξει όχι τα πράγματα που έχω διαλέξει ή τα πράγματα που ανεβάζει μια “ελεύθερη” μάζα, αλλά μια επιλογή που κάνει με κριτήρια που έχει αποφασίσει η εκάστοτε εταιρεία. Αν και οποιοσδήποτε μπορεί να ανεβάσει ό,τι θέλει στην “πλατφόρμα”, κανένας στον κόσμο δεν βλέπει το ανόθευτο και ανεξέλεγκτο περιεχόμενο της “πλατφόρμας”. Απολύτως κανένας. Όλοι βλέπουν την επιλογή που έχει κάνει ο αλγόριθμος για αυτούς προσωπικά. Και ξέρετε πώς λέγεται αυτός που παρουσιάζει σε άλλους επιλεγμένο οπτικοακουστικό υλικό; Εκδότης λέγεται. Κι εφόσον μπαίνει στη διαδικασία να επιλέξει τι θα δείξει στους χρήστες, θα πρέπει ασφαλώς και να αναλαμβάνει και την ευθύνη γι’ αυτά.
Το 2018 το Facebook έτρεξε μια εσωτερική έρευνα που αξιολογούσε το πώς λειτουργούσαν οι αλγόριθμοι της εταιρείας. Κάποιος θα αναρωτιόταν “ποιο 2018, θέλεις να μας πεις ότι δεν παρακολουθούν πώς λειτουργούν και τι συνέπειες έχουν τα εργαλεία τους συνέχεια” αλλά ας το προσπεράσουμε αυτό. Η έρευνα, λοιπόν, κι εδώ θα χρησιμοποιήσω λόγια κατευθείαν από το κείμενο, έδειξε ότι “οι αλγόριθμοί μας εκμεταλλεύονται την έλξη του ανθρώπινου εγκεφάλου προς τα διχαστικά μηνύματα”.
Το σύστημα, βρήκαν οι ερευνητές, δείχνει σε εμάς τους χρήστες πιο πολύ περιεχόμενο που διχάζει, με σκοπό να πυροδοτήσει την αντίδρασή μας, το like, το share, ένα σχόλιο, κάποιο “engagement” που είναι και το μόνο πράγμα που ενδιαφέρει αυτές τις πλατφόρμες. Γιατί όλες είναι δωρεάν, και όλες βγάζουν δισεκατομμύρια από τις διαφημίσεις, και για να σας πουλήσουν αποτελεσματικές (και άρα ακριβοπληρωμένες) διαφημίσεις πρέπει να ξέρουν όσο περισσότερα πράγματα γίνεται για εσάς, και ξέρετε πώς μαθαίνουν πράγματα για εσάς; Από αυτά που κάνετε like και από αυτά που μοιράζεστε και γράφετε. Κι αν ο εγκέφαλός σας είναι πιο πιθανό να αντιδρά σε περιεχόμενο που διχάζει, τότε θα σας δείχνει περιεχόμενο που διχάζει. Στο Facebook το ξέρουν καλά αυτό. Ξέρετε τι έκανε ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ και οι υπόλοιποι όταν διάβασαν την εσωτερική έρευνα της εταιρείας τους το 2018; Τίποτε. Την αγνόησαν. Συνεχίζουν κανονικά.