Νέα Πολιτική Ήπειρος η Ευρωπαϊκή Ένωση

Του Γιώργου Πανταγιά

Η «Ωδή στη Χαρά» του Μπετόβεν εκφράζει το ευρωπαϊκό σύμπαν, όπως πίστευε ο μεγάλος Έλληνας Μίκης Θεοδωράκης. Έτσι άλλωστε ερμήνευε το γεγονός  ότι έγινε ο επίσημος  ύμνος της  Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πράγματι ο ήχος και ο ρυθμός, αλλά και οι στίχοι του Φρίντριχ Σίλερ που στηρίχθηκε η μελωδία, μας αποκαλύπτουν το εσωτερικό βάθος, τη συμπαντική  αρμονία  και τις προσδοκίες του εγχειρήματος της ενοποίησης.

Οι εμπνευστές της Ενωμένης Ευρώπης είχαν την πεποίθηση ότι η Γη της Επαγγελίας δεν ήταν χίμαιρα. Απεναντίας ήταν ένας πόθος που κάλλιστα μπορούσε να πραγματοποιηθεί. Ο Βίκτωρ Ουγκώ, ο Ζαν Μονέ και ο Ρομπέρ Σουμάν, ο καθένας  με το δικό του τρόπο έδειξαν το δρόμο στη Γηραιά Ήπειρο, προκειμένου να αποκτήσει  τη δική της πολιτική υπόσταση και αυθυπαρξία.  Κοινός τόπος και των τριών: Ο άνθρωπος είναι μέριμνα. Η αλληλεγγύη κινούσα ιδέα. Η συνύπαρξη πρόοδος.

Οι αξίες αυτές συνιστούν το θεμέλιο λίθο για το υπερεθνικό οικοδόμημα. Ουσιαστικά καθορίζουν την ανθεκτικότητα και βιωσιμότητά του. Άλλωστε η προοπτική του, είναι συνυφασμένη με τη φροντίδα, την  ενσυναίσθηση και τη συνεργασία. Οι δυνάμεις που το αντιστρατεύονται, δεν κρύβουν τις  προθέσεις και τις επιδιώξεις τους. Ούτε πρόκειται να αποδεχθούν την περαιτέρω ενίσχυση και εμβάθυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η θεσμική και πολιτική της ατροφία, είναι απότοκος αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων. Και πρωτίστως εθνικών φαντασιώσεων που ακόμη και σήμερα παραμένουν σε μεγάλο βαθμό κυρίαρχες. Η υπέρβασή τους, είναι σύνθετη και δύσκολη υπόθεση. Προϋποθέτει την απεξάρτηση από βιώματα τα οποία κρατούν τις ευρωπαϊκές  ελίτ  και  κοινωνίες, δέσμιες του παρελθόντος, ιδεοληψιών και αγκυλώσεων αλλά και εθνικιστικών εμμονών.

Ωστόσο οι εθνοκεντρισμοί εξακολουθούν να είναι ισχυροί, ανατροφοδοτώντας διαρκώς τον ευρωσκεπτικισμό. Μολονότι η Κοινοτική Ευρώπη αποτελεί μια νέα πολιτική ήπειρο, ένα μεγάλο τμήμα των πολιτών της, την αποστρέφεται. Είτε γιατί οι δυνάμεις του λαϊκισμού και του ανορθολογισμού παραμένουν ανθεκτικές. Είτε διότι οι δυσλειτουργίες  της Ε.Ε επιτείνουν την κρίση εμπιστοσύνης.

Τα πολυσήμαντα μηνύματα των πρόσφατων γαλλικών εκλογών το επιβεβαιώνουν. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση αντιμετωπίζεται με δυσπιστία, αμφισβήτηση και άρνηση. Στη χώρα του Διαφωτισμού το αντιευρωπαϊκό ρεύμα απέσπασε την πλειοψηφία των εκλογέων. Εξίσου αποκαλυπτικά είναι και τα αποτελέσματα της έρευνας του εαρινού ευρωβαρόμετρου. Σε μια περίοδο που η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει να επιδείξει αξιοσημείωτες επιδόσεις μόλις το 52% των ευρωπαίων πολιτών έχει θετική εικόνα γι’ αυτήν, αν και η αρνητική περιορίζεται στο 12%.

Και όλα αυτά τη στιγμή που η διαχείριση της πανδημίας, της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, καθώς και της ενεργειακής κρίσης  υπήρξε  επιτυχής, παρά τις δυστοκίες και τις δυσκολίες που αναμφίβολα βρήκε μπροστά της. Εξάλλου σε όλη τη διαδρομή του το Ευρωπαϊκό εγχείρημα βρίθει από αντιθέσεις. Φυσικό επακόλουθο είναι η ατολμία, η διστακτικότητα και κατ’ επέκταση η επικράτηση λογικών συμβιβασμού.

Μια αντικειμενική αξιολόγηση αποδεικνύει με τον πιο καθαρό τρόπο ότι τα πλεονεκτήματα της Ε.Ε υπερτερούν των μειονεκτημάτων. Τα επιτεύγματά της υπερφαλαγγίζουν τις ενδογενείς αδυναμίες της και τις αμφιταλαντεύσεις της. Το βέβαιο είναι ότι αν και εδράζεται σε κοινές αξίες, δεν έχει ακόμη προχωρήσει στην πολιτική ενοποίηση. Ούτε στην πραγματική οικονομική και νομισματική ένωση. Το μεγάλο άλμα της θεσμοθέτησης του Ευρώ δεν συνοδεύεται με τις αναγκαίες και απαραίτητες ενοποιητικές διαδικασίες. Ουσιαστικά το εγχείρημα αυτό προς το παρόν τουλάχιστον έχει μείνει ανολοκλήρωτο επιτείνοντας τις ασσυμετρίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Πέρα βέβαια από τις παραπάνω θεμελιώδεις εκκρεμότητες υπάρχουν και πρόσθετες προκλήσεις. Όπως είναι η διαμόρφωση ενιαίας μεταναστευτικής πολιτικής, αλλά και η διασφάλιση κοινής αμυντικής πολιτικής. Οι δύο αυτές ζωτικές προτεραιότητες είναι συνυφασμένες και με το ζήτημα της διεύρυνσης, κυρίως με εκείνο των Δυτικών Βαλκανίων και ασφαλώς της Ουκρανίας.

Οι γεωπολιτικές αναμετρήσεις, ο σκληρός οικονομικός ανταγωνισμός, η όξυνση των αντιθέσεων, έρχονται να δείξουν ότι στον σημερινό κόσμο η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί μια όαση δημοκρατικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, ανάπτυξης και ευημερίας. Όμως η ανάδειξή της σε μια νέα Πολιτική Ήπειρο, προϋποθέτει βαθιές θεσμικές τομές με πρώτη εκείνη της διαφοροποιημένης ολοκλήρωσης. Η σύγκρουση του εθνικού με το υπερεθνικό την καθιστά περισσότερο από αναγκαία, προκειμένου η ομοφωνία σε καίρια στρατηγικά ζητήματα να πάψει να λειτουργεί ως τροχοπέδη. Έτσι θα μπορέσει να υπερβεί τις τωρινές δυσλειτουργίες καθώς και το μεγάλο της πρόβλημα, που δεν είναι άλλο από την οικονομική και πολιτική ασσυμετρία και ανισομέρεια της.

Όπως μέσα από τις στάχτες του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου η Ευρώπη αναζήτησε τη δική της αυθύπαρκτη ταυτότητα, σήμερα εξοπλισμένη με τις γνώσεις και τις εμπειρίες που έχει αποκτήσει, έχει τη δυνατότητα να προσδώσει στο ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο το οποίο πρεσβεύει την απαιτούμενη πειστικότητα και ελκυστικότητα.