Μαρία Κατσουνάκη
Η Καθημερινή, 29/08/2021
Το φετινό καλοκαίρι ανήκει στα αλησμόνητα. Κι όχι μόνο για τον καθένα μας, αλλά για όλον, σχεδόν, τον πλανήτη. Στην Ελλάδα, στο μείγμα της πανδημίας προστέθηκε το μέγεθος μιας ανυπολόγιστης καταστροφής. Κάηκαν πάνω από 1.200.000 στρέμματα. Φαινόμενα όπως αυτό δεν περιορίζονται στη Βαρυμπόμπη ή στη Β. Εύβοια, όπως το 2007 δεν αφορούσε μόνο την Ηλεία ή το 2018 το Μάτι. Οι καμένες εκτάσεις όπως και οι 102 νεκροί απλώνονται πάνω από όλη την επικράτεια. Η κλιματική κρίση και οι συνέπειές της φορτίζουν το «κατ’ εξαίρεση» με μια υποβόσκουσα αγωνία. Κλειδώνεις το εξοχικό και δεν ξέρεις αν θα το ξαναβρείς, αφήνεις το σπίτι σου και μπορεί επιστρέφοντας να σου έχουν απομείνει μόνο τα κλειδιά ως περιουσιακό στοιχείο. Είσαι άστεγος όχι γιατί το ’φερε η τύχη, αλλά η φύση. Ο πρωθυπουργός στη Βουλή ζήτησε συγγνώμη για τις παραλείψεις του κρατικού μηχανισμού τονίζοντας ότι «κάναμε το ανθρωπίνως δυνατόν, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις δεν ήταν αρκετό». Και έβαλε στη ζυγαριά τις δύο πρόσφατες εθνικές καταστροφές: «Στη μια τραγωδία μετρούσαμε στρέμματα και στην άλλη φέρετρα». Ζυγίζονται οι ανθρώπινες ζωές με τα στρέμματα; Η κοινή λογική λέει όχι. Το ένα δεν «επιστρέφει» ποτέ, χάνεται για πάντα. Για το Μάτι, επιπλέον, η τότε κυβέρνηση δεν άρθρωσε μια «συγγνώμη». Οταν μάλιστα πρόσφατα ο κ. Τσίπρας ρωτήθηκε σχετικά, παρέκαμψε την προσωπική ευθύνη σχολιάζοντας τη συγγνώμη του κ. Μητσοτάκη: «Θα δείξει στην πράξη αν είναι ειλικρινής ή επιβεβλημένη από επικοινωνιολόγους και προσχηματική. Μπορεί να λέει πολλά, μπορεί και τίποτα».
Είναι η «συγγνώμη» πράξη πολιτικής ανδρείας; Δεν υπάρχει μια μονολεκτική απάντηση. Παραμένει όμως επιβεβλημένη. Οφείλει να εκφράζεται ως προσωπική ανάγκη, είναι πολιτική ενέργεια, μαζί με τη δέσμευση –κι αυτό εγγράφεται στη συλλογική μνήμη– ότι τα πράγματα «θα γίνουν καλύτερα την επόμενη φορά». Δεν είναι παθητική προσέγγιση, «είναι η αφετηρία, όχι το τέλος», είπε ο πρωθυπουργός.
Η «συγγνώμη» δεν είναι συγχωροχάρτι, δεν παραγράφεται η καταστροφή – πώς θα ήταν άλλωστε δυνατόν; Ούτε σημαίνει ότι μπορεί να γίνεται κατάχρηση. «Συγγνώμη» και πάμε παρακάτω. Σημαίνει όμως μια στιγμή αποτίμησης και περισυλλογής, τη δήλωση της ανεπάρκειας ή της αδυναμίας. Τη συνειδητοποίηση των ορίων που ανήκουν οριστικά σε άλλες εποχές. Γιατί από εδώ και πέρα τίποτα δεν θα είναι «αρκετό» με τον τρόπο που είχαμε έως τώρα συνηθίσει να αξιολογούμε πράξεις ή παραλείψεις. Η κλίμακα έχει αλλάξει, οι σταθερές εξασθενούν, κάποιες άλλες θα τις αντικαταστήσουν, οι ισορροπίες ανατρέπονται, το «βιος» ταρακουνήθηκε, η σχέση μας με ό,τι αποκαλούμε ακίνητη περιουσία μεταβάλλεται.
Οι αλλαγές νοοτροπίας χρειάζονται πολύ χρόνο, όμως ο χρόνος αυτός μοιάζει να μην υπάρχει πλέον. Η αυθαίρετη δόμηση, τα μπαζωμένα ρέματα, τα σπίτια στο δάσος, τα ίδια τα δάση, παρατημένα δεκαετίες χωρίς να είναι προσβάσιμα από πουθενά, χωρίς δασικούς δρόμους, χωρίς ζώνες πυροπροστασίας, καταπατημένα και εγκαταλελειμμένα την ίδια στιγμή, είναι εύφλεκτη ύλη. Aθλιες πολιτικές επιλογές δεκαετιών έγιναν το προσάναμμα στην επέλαση της κλιματικής αλλαγής.
Το φετινό καλοκαίρι ήταν/είναι σκληρό και αμείλικτο. Ακόμη κι όσοι δεν επλήγησαν άμεσα, όσοι εξόρμησαν σε παραλίες διακοπών, όσοι ανενόχλητοι «πάρταραν», όσοι δεν παρακολούθησαν το χρονικό της καταστροφής, ένιωσαν τη δυσοίωνη σκιά του τέλους που δεν ορίζεται και μπορεί ανά πάσα στιγμή να μας επισκεφθεί. Η ψευδαίσθηση της ξεγνοιασιάς διαλύθηκε. Κι όσοι σε πείσμα και υποκριτικά θέλησαν να την επαναφέρουν, φαινόταν στα πρόσωπα και στη συμπεριφορά τους, στην άγρια, επιθετική σχεδόν, προσπάθεια να παραμείνουν πιστοί σε ένα καλοκαιρινό τελετουργικό που είχε καταργηθεί.
Δεν είμαστε ίδιοι μετά το φετινό καλοκαίρι. Κι αλίμονο αν παραμείνουμε ίδιοι, αγκιστρωμένοι στην πραγματικότητα του «πριν». Πριν από την πανδημία, πριν από τις τεκτονικές μετατοπίσεις του κλίματος.
Από τα πολύ μικρά ιδιωτικά που ποτέ δεν ήταν δεδομένα (να μη συσσωρεύονται σκουπίδια και κλαδέματα) μέχρι τα επιτελικά ενός κρατικού μηχανισμού που δείχνει τις χρόνιες αδυναμίες και τα μεγάλα κενά του.
Εάν εκτός από την επίσημη, πρωθυπουργική, συγγνώμη, κάνουμε ένα επόμενο βήμα στην πρόληψη, προστασία, ενδυνάμωση της ατομικής ευθύνης και ενίσχυση της συλλογικής, θα έχουμε κερδίσει χρόνο. Θα έχουμε κερδίσει την επόμενη μέρα ενός μέλλοντος ούτως ή άλλως αδιόρατου αλλά όχι και αδιάγνωστου. Δεν είναι και λίγο.