Γιάννης Παπαδάτος
Τα Νέα, 15/01/2021
Στις 9 Οκτωβρίου, η πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ, Νάνσι Πελόζι, δήλωσε ότι χρειάζεται να επιταχυνθεί η ψήφιση του νομοσχεδίου, με το οποίο θα αξιολογείται η ψυχοσωματική υγεία των προέδρων, σύμφωνα με το άρθρο 25 του Συντάγματος των ΗΠΑ. Επίσης, o Μπαράκ Ομπάμα δήλωσε σε πρόσφατη ομιλία του στη Φλόριντα ότι η συμπεριφορά του Ντόναλτ Τραμπ δεν είναι φυσιολογική.
Είναι, όμως, επιτρεπτό κατά τη διάρκεια προεκλογικής περιόδου να γίνονται αναφορές, οι οποίες αμφισβητούν την προσωπικότητα ενός υποψήφιου προέδρου; Είναι πράγματι, ένα δύσκολο ερώτημα με πολλαπλές απαντήσεις. Γιατί, αναντίρρητα, η αξιολόγηση της ψυχικής υγείας ενός ηγέτη, ο οποίος ενδέχεται να εκλεγεί πρόεδρος, έρχεται σε σύγκρουση με τη δημοφιλή θεωρία, ότι οι εκλογείς έχουν πάντα δίκιο και ότι όλοι οφείλουν να υποτάσσονται στην ετυμηγορία του «κυρίαρχου λαού», χωρίς αχρείαστους αστερίσκους.
Αγνοούν, όμως, οι θιασώτες αυτής της θεωρίας, ότι σε μια γνήσια του ονόματός της δημοκρατία, η εκλογική διαδικασία οφείλει να τηρεί, ως κόρη οφθαλμού, το άγραφο συμβόλαιο Eιλικρίνειας και Eμπιστοσύνης μεταξύ των προεκλογικών υποσχέσεων του υποψηφίου και των εντολοδόχων ψηφοφόρων. Εάν οι προεκλογικές δεσμεύσεις είναι ψευδείς, τότε αναντίρρητα υπάρχει θεμελιώδης αλλοίωση των αρχών της δημοκρατίας. Όμως, ακόμη και στην περίπτωση που οι προεκλογικές δεσμεύσεις είναι ειλικρινείς, και όχι προϊόν απάτης ή «αυταπάτης», απαιτείται ο ηγέτης να έχει τη ψυχοσυναισθηματική αρτιότητα, ώστε να μπορέσει να τις υλοποιήσει όταν κερδίσει τις εκλογές.
Επομένως, πέραν του ειλικρινούς προεκλογικού προγράμματος, είναι ανάγκη οι πολίτες να γνωρίζουν την προσωπικότητα και την ψυχική υγεία του μελλοντικού τους ηγέτη. Γιατί, ευτυχώς ή δυστυχώς, η επιτυχής υλοποίηση ενός προγράμματος εξαρτάται από τις ικανότητες, αλλά και την προσωπικότητα του ηγέτη. Δυστυχώς, όμως, τα φώτα της πολιτικής σε κάθε κοινωνία δεν ελκύουν μόνο νουνεχείς και σώφρονες προσωπικότητες όπως ο Νικίας, ο οποίος απέτυχε να πείσει την Εκκλησία του Δήμου για τους κινδύνους της Σικελικής Εκστρατείας, αλλά και άτομα με ναρκισσιστική προσωπικότητα όπως ο μοιραίος για την πορεία της αθηναϊκής δημοκρατίας Αλκιβιάδης.
Tα ιστορικά παραδείγματα εκλογής ακατάλληλων και επικίνδυνων ηγετών, στη χώρα μας και διεθνώς, είναι πολλά. Ένα κορυφαίο παράδειγμα είναι ο Αδόλφος Χίτλερ, ο οποίος σε δύο εκλογικές αναμετρήσεις έλαβε το 37% και 33% των ψήφων. Προφανώς, ο Χίτλερ και άλλοι επικίνδυνοι δημαγωγοί, δεν θα μπορούσαν να επικαλεστούν έλλειψη καταλογισμού των πράξεών τους, λόγω ψυχικής νόσου, σε οποιοδήποτε ποινικό δικαστήριο. Γιατί οι δημαγωγοί, δεν έχουν έλλειψη λογικής στην επιδίωξη των προσωπικών τους στόχων, αλλά παρουσιάζουν έλλειψη ηθικών δεσμεύσεων απέναντι στους κανόνες της δημοκρατίας και στους ψηφοφόρους τους. Στην καταπάτηση των ηθικών και πολιτικών κανόνων μιας πολιτείας πρωταγωνιστούν, συνήθως, ηγέτες με ψυχοπαθολογικές προσωπικότητες. Μάλιστα, το βιβλίο του νευρολόγου Ντέιβιντ Οουεν, πρώην υπουργού Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου, «Ασθενείς ηγέτες στην εξουσία», είναι αρκετά διαφωτιστικό για τις ενέργειες πολιτικών με μειωμένες ψυχοσυναισθηματικές λειτουργίες.
Στην ψυχιατρική, είναι από δεκαετίες γνωστές οκτώ μεγάλες κατηγορίες διαταραχών προσωπικότητας, οι οποίες, αν και αρκετά συχνές, σπάνια αντιμετωπίζονται θεραπευτικά. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά τη ναρκισσιστική, οιστριονική, ψυχοπαθητική και παρανοειδή. Ο μεταφροϋδικός ψυχαναλυτής, Eρικ Eρικσον, πίστευε ότι τα παιδικά χρόνια διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του κάθε ατόμου. Στο βιβλίο του «Παιδική ηλικία και κοινωνία», αναφέρει για τα παιδικά χρόνια του Χίτλερ ότι, «Για το γεγονός, ότι ο Χίτλερ, ο θεατρίνος και υστερικός τυχοδιώκτης, είχε παθολογική προσήλωση στη μητέρα του δεν υπάρχει αμφιβολία». Ακόμη αναφέρει «Oτι δεν θα επαναλάβω τώρα την ψυχιατρική φιλολογία που έχει περιγράψει τον Χίτλερ σαν “ψυχοπαθή παρανοϊκό” ή “αμοραλιστικό σαδιστικό νήπιο” ή “υπεραναπληρωτικό θηλυπρεπή”… Ορισμένες στιγμές, αναμφισβήτητα ήταν όλα αυτά. Δυστυχώς όμως, ήτανε κάτι περισσότερο και πέρα από όλα αυτά… Πάνω από όλα ήταν τυχοδιώκτης, σε βαθμό ιδιοφυΐας».
Μία κατεξοχήν διαταραχή, η οποία διακρίνει πολλούς ηγέτες κατά το διάβα της Ιστορίας, είναι η ναρκισσιστική προσωπικότητα. Μερικά από τα συμπτώματά της σύμφωνα με την Aμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία είναι:
- Διαθέτει μεγαλειώδη αίσθηση σημαντικότητας του εαυτού.
- Απαιτεί υπερβολικό θαυμασμό.
- Εκμεταλλεύεται τους άλλους για να επιτύχει τους δικούς του σκοπούς.
Τα αναφερθέντα συμπτώματα είναι συμβατά με τη συμπεριφορά του Τραμπ; Οι ψυχίατροι – και όχι μόνο – είναι εύκολο να απαντήσουν. Είναι γι’ αυτό απαραίτητη, πέραν της ειλικρίνειας ενός προεκλογικού προγράμματος, μια ειδική επιτροπή υψηλού κύρους με συμμετοχή ψυχιάτρων, να κρίνει την ψυχοσυναισθηματική υγεία κάθε υποψηφίου. Τα δε πορίσματά της να γνωστοποιούνται στους ψηφοφόρους. Η Βουλή των Αντιπροσώπων στις ΗΠΑ, στο υπάρχον προσχέδιο νόμου για την εξέταση της ικανότητας διακυβέρνησης των προέδρων, προτείνει 17 μέλη, εκ των οποίων 4 ψυχίατροι.
Ας μην έχουμε αυταπάτες. Η πολυπλοκότητα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής της δημοκρατίας στον 21ο αιώνα είναι ανάγκη να προχωρήσει, πέραν των ρομαντικών νομικών πεποιθήσεων, στην επεξεργασία νέων συνταγματικών άρθρων, τα οποία θα καθορίζουν συγκεκριμένους κανόνες στην εκλογή ηγετών. Άτομα, τα οποία θεωρούν ως ηγετικό τους προσόν την εξαπάτηση των ψηφοφόρων, σίγουρα, δεν διαθέτουν μια ισορροπημένη βιοψυχοκοινωνική προσωπικότητα, αλλά αντίθετα είναι ελλειμματικά άτομα με διαταραχή προσωπικότητας.
Συμπερασματικά, εάν θέλουμε η έμμεση αντιπροσωπευτική δημοκρατία να έχει μέλλον στον σημερινό κόσμο, τότε οι ψηφοφόροι πρέπει να γνωρίζουν με επιστημονικά κριτήρια την προσωπικότητα των ηγετών τους, ελπίζοντας πως η κρίση τους θα απαλλαγεί από δημαγωγικούς καθρέπτες και θα υπηρετεί τη βαθύτερη ουσία της δημοκρατίας. Σε αντίθετη περίπτωση, όχι σπάνια, οι εκλογικές διαδικασίες θα εκφυλίζονται σε απλές τελετουργίες επικύρωσης απατηλών προγραμμάτων, και στην εκλογή ψυχοπαθολογικών προσωπικοτήτων.
__________________________
*Ο Γιάννης Παπαδάτος είναι ψυχίατρος, ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ και πρώην βουλευτής