Μαρία Κατσουνάκη
Η Καθημερινή, 02/09/2018
Οτιδήποτε ακολούθησε την ψευδή είδηση θανάτου του Κώστα Γαβρά πολλαπλασίασε τον θόρυβο που προκάλεσε αυτό καθαυτό το μη γεγονός. Ο ίδιος ο σκηνοθέτης, εξαιρετικά ευγενής και διακριτικός άνθρωπος, αντέδρασε με χιούμορ στις πρώτες δηλώσεις του που έκανε στην ΕΡΤ:
«Είμαι πολύ καλά και σας το βεβαιώνω!». Αμέσως μετά τις διαψεύσεις ξέσπασε ένα κύμα αλληλοκατηγοριών, ποιος και γιατί το αναμετέδωσε, η νέα υπουργός Πολιτισμού αντέδρασε άμεσα αποκαλύπτοντας ότι ο λογαριασμός στο Twitter με το όνομά της δεν ήταν ο δικός της, ο ένοχος αυτής της μακάβριας φάρσας ήταν ο Ιταλός Τομάσο Ντεμπενεντέτι ο οποίος είχε πλούσιο παρελθόν με παρόμοιες αναρτήσεις.
Η ιστορία όμως αυτή δεν ήταν παρά μία ακόμη αφορμή για να… αναβλύσει παφλάζουσα η τοξικότητα του περιβάλλοντος. Και την επόμενη μέρα οι καταγγελίες για τα fake news πήραν και έδωσαν, πολιτικοποιήθηκε αμέσως το συμβάν, κάποιοι μίλησαν για «πολιτική σπέκουλα» εις βάρος της νέας υπουργού, επιστρατεύτηκαν δήθεν αποδείξεις που ήταν όμως κι αυτές fake, δηλώσεις και κόντρα δηλώσεις. Μύλος.
Μπορεί κανείς να ζει σε 24ωρη βάση με το δάχτυλο στη σκανδάλη; Ετσι μοιάζει η διαδικτυακή, κυρίως, και τηλεοπτική καθημερινότητά μας. Αλλά όχι μόνο. Η ένταση απογειώνεται με το παραμικρό, η επιθετικότητα βρίσκεται πάντα στην εκκίνηση. Πρώτη φορά ξιφουλκούμε όλοι με τόσο πάθος για την Αλήθεια και το Ψέμα και πρώτη, ίσως, φορά, το Ψέμα και η Αλήθεια έχουν τόσο μικρή σημασία. Οι κόκκινες γραμμές έχουν ξεθωριάσει τόσο που σχεδόν δεν διακρίνονται, η καχυποψία είναι διάχυτη για όλους και για όλα, κάθε μορφής αυθαιρεσία παίρνει τη θέση του, διασταυρωμένου, γεγονότος, μετατρέπεται εν ριπή οφθαλμού σε βεβαιότητα. Η κατασκευασμένη είδηση και η προπαγάνδα υποκαθιστούν όλο και περισσότερο την πληροφόρηση, που προϋποθέτει απόσταση, γνώση του θέματος, επιφύλαξη, έστω, γι’ αυτό το οποίο πιστεύουμε ή κοινοποιούμε. Οι συζητήσεις, δημόσιες και ιδιωτικές, μετατρέπονται σε διαρκές δικαστήριο απόψεων, θέσεων ή πεπραγμένων του παρελθόντος.
Η ομιλία του πρωθυπουργού στην πρώτη συνεδρίαση του νέου υπουργικού συμβουλίου παρότι εμπλουτίστηκε με λέξεις όπως «σύνεση», «σωφροσύνη», «ευπρέπεια», «κοινωνική ευαισθησία», «κατανόηση», έβρισκε τον πραγματικό εαυτό της μόνο όταν περνούσε στην επίθεση: θα προχωρήσουμε σε μεταρρυθμίσεις «που μόνο εμείς μπορούμε να κάνουμε που δεν είμαστε διαπλεκόμενοι». Εκεί που ξορκίζεται το «παλιό» και «παρωχημένο» εκεί και είναι πανταχού παρόν και κυρίαρχο.
Με τη διαρκή επανάληψη, οκτώ χρόνια τώρα –αν περιοριστούμε στη μακρά, συνεχιζόμενη, περίοδο της κρίσης– ο κόσμος μας στενεύει και μικραίνει. Εχει ενδιαφέρον η επισήμανση του διευθυντή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Νίκου Σταμπολίδη στην «Κ» της προηγούμενης Κυριακής (26/08, στον Σάκη Ιωαννίδη), σε μια αποτίμηση των συνεπειών της κρίσης στον πολιτισμό: «Αν “έπαθε” κάτι ο πολιτισμός μας αυτά τα χρόνια, το έπαθε στο κομμάτι των ανθρωπίνων σχέσεων. Η οικονομική στενότητα μπορεί να έκανε ορισμένους πιο παραγωγικούς και άλλους να τους διέλυσε, αλλά η δημιουργία τέχνης δεν σταμάτησε. Η παραγωγή σε όλους τους τομείς όπως είδαμε αυξήθηκε. Η αλλαγή, ωστόσο, στις ανθρώπινες σχέσεις είναι κάτι που ήρθε σταδιακά και πολλές φορές έχει μετατρέψει την ανθρώπινη επαφή σε ένα είδος συναλλαγής. Μοιάζει με την υγρασία, σε εμποτίζει. Η κρίση έβγαλε στην επιφάνεια ένστικτα που δεν τα διακρίναμε πιο πριν. Το βλέπεις στην ατμόσφαιρα».
Θύμα αυτών των ενστίκτων είναι και η εξαφάνιση της διάκρισης ανάμεσα στο γνήσιο και το αλλοιωμένο. Δεν κρύβονται πάντα οργανωμένα σχέδια πίσω από τη διασπορά των ψευδών ειδήσεων. Υπάρχει και μπόλικη εχθρότητα και αντιπάθεια, που ορμάει ανεπεξέργαστη για να ενοχλήσει, τραυματίσει, υποτιμήσει, τιμωρήσει. Μόνο που μέσα από αυτό το είδος «σχέσεων» διαλύθηκε σιγά σιγά και η κοινωνική συνοχή, ως μια παράπλευρη απώλεια της «ανθρώπινης επαφής». Επικοινωνούμε αυστηρά με την (διαδικτυακή) ομάδα μας, τους «δικούς μας» ανθρώπους, έτσι ώστε να επαληθεύεται η κρίση και άποψή μας. Κάπως έτσι όμως εξασθενεί η ανοχή μας, στομώνεται η ευαισθησία, στεγανοποιούνται οι άμυνες, θριαμβεύει η αυτοδικαίωση. Σε αυτό το ηχομονωμένο περιβάλλον ελάχιστη έχει σημασία αν μια πληροφορία είναι ψεύτικη ή αληθινή.