Τολμηρές αναθεωρήσεις

Ιστοσελίδα Capital.gr
11 Ιανουαρίου 2018

Ο χρόνος, όπως παραδέχονται και οι ιστορικοί, δεν έχει γραμμική ροή. Αντιθέτως, διακρίνεται από ασυνέχεια και τομές. Πόσω μάλλον στην πολιτική. Εξ ου και τα γεγονότα δεν είναι προσθετικά, αλλά ασύμμετρα. Η δυναμική τους δεν εδράζεται στις παγιωμένες δομές και σχέσεις, αλλά στις μεταβολές που προκαλούν.  Οι αλλαγές που επήλθαν σε διεθνές επίπεδο συνθέτουν μια νέα πραγματικότητα. Η διάχυση του λαϊκισμού συνιστά βασικό της χαρακτηριστικό.  Τα παραδοσιακά ιδεολογικά υποδείγματα δεν αντιστοιχούν στην εποχή μας. Τα τείχη της παλιάς διαίρεσης Δεξιά-Αριστερά είναι πλέον διάφανα. Ο οριζόντιος άξονας της πολιτικής καθίσταται κυρίαρχος. Οι κάθετοι διαχωρισμοί ανήκουν στο παρελθόν. Οι λαϊκιστές, δεξιοί και αριστεροί, συναντώνται στο κοινό έδαφος της αποκαλούμενης αντισυστημικότητας, του ανορθολογισμού, του κρατισμού, του εθνικισμού, της ξενοφοβίας, της συνωμοσιολογίας, της υστέρησης.

Ουσιαστικά σήμερα αρκετές πλειοψηφίες δεν διαμορφώνονται επί συγκεκριμένων πολιτικών, ιδεολογικών, ακόμη και ηθικών επιλογών, αλλά στη βάση θεματικών προσεγγίσεων και ενοτήτων. Συγκροτούνται από δυνάμεις που έχουν διαφορετικές κομματικές καταβολές, αλλά κοινές προσλαμβάνουσες. Κυρίως μοιράζονται βαθύτερες πολιτικές αξίες και πολιτισμικά πρότυπα. Έτσι η παγκοσμιοποίηση δαιμονοποιείται. Οι υπερεθνικοί σχηματισμοί στοχοποιούνται. Ο οικονομικός ανταγωνισμός ενοχοποιείται. Οι μετανάστες θεωρούνται μέχρι και υπάνθρωποι. Η επικράτηση του Τραμπ, το Brexit, τα αποσχιστικά κινήματα, οι χώρες του Βίζεγκραντ, τα ποικιλώνυμα ακροδεξιά και ακροαριστερά μορφώματα, καθώς και η κυριαρχία ηγετών τύπου Πούτιν και Ερντογάν ανατροφοδοτούν τις δεξαμενές του εθνολαϊκισμού. Στην εγχώρια πολιτική σκηνή οι εκφραστές του δεν περιορίζονται μόνο στους ΑΝΕΛ. Άλλωστε, η ανέφελη συνύπαρξη του ακροδεξιού αυτού σχήματος με τον ΣΥΡΙΖΑ δείχνει ότι διαχέεται και σε άλλους κομματικούς χώρους.

Οι συντελούμενες ανακατατάξεις ωθούν τις κοινωνίες σε συντηρητική στροφή, σε αναδίπλωση και οπισθοδρόμηση. Η υποχώρηση των δυνάμεων του φιλελευθερισμού, της δημοκρατίας και του εκσυγχρονισμού είναι εμφανέστατη. Τα άλλοτε ισχυρά δημοκρατικά και προοδευτικά ρεύματα έχουν εξασθενίσει αισθητά. Η αναβάπτιση των εθνολαϊκιστών θέτει καίρια ζητήματα ως προς τις πολιτικές που ο σύγχρονος κόσμος οφείλει να ακολουθήσει. Η επέλασή τους δεν θα αντιμετωπιστεί με τους φορμαλισμούς του παρελθόντος. Ούτε με έναν συλλήβδην καταγγελτικό λόγο. Πολλώ μάλλον με την υιοθέτηση αντιλήψεων που αυτοί πρεσβεύουν, όπως συμβαίνει με τον αρχηγό των Εργατικών της Βρετανίας Τζέρεμι Κόρμπιν. Οι προοδευτικές δυνάμεις, όποια κι αν είναι η σήμανσή τους -κεντροαριστερή, κεντροδεξιά-, μπορούν να ανακτήσουν το χαμένο έδαφος μόνο όταν θεμελιώσουν νέες προτάσεις, αποδεικνύοντας ότι είναι σε αντιστοιχία με τις ανάγκες της εποχής μας.

Το μεταπολεμικό κοινωνικό κράτος που ενσάρκωνε η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία δεν αποτελεί συνταγή για τις ανάγκες και τις σημερινές απαιτήσεις. Το ίδιο και οι αναδιανεμητικές πολιτικές, οι οποίες είχαν ξεχωριστή συμβολή και συνδρομή στην ανάπτυξη και την ευημερία προηγμένων κοινωνιών. Τα δημόσια οικονομικά, οι συνθήκες που διαμορφώνει η παγκοσμιοποίηση, η ψηφιακή τεχνολογία και ρομποτική μεταβάλλουν άρδην την απασχόληση και τις εργασιακές σχέσεις. Ο αυξημένος ρόλος των υπερεθνικών οργανισμών επηρεάζει τις εθνικές στρατηγικές.

Το πλεονέκτημα των εθνολαϊκιστών είναι ότι εκμεταλλευόμενοι τη νοσταλγία των πολιτών για το παρελθόν και τη χαμένη τους ευημερία, καθώς και τον φόβο και την ανασφάλειά τους για το μέλλον, επενδύουν στην άρνηση. Εξ ου και η ρητορεία τους συναντά ανταπόκριση. Αντιθέτως,  ο λόγος των προοδευτικών δυνάμεων δεν έχει την απαιτούμενη αποδοχή. Είτε γιατί επαναλαμβάνει τα γνωστά κλισέ, με αποτέλεσμα να μην πείθει. Είτε διότι βρίσκεται σε δυσαρμονία με το νέο οικονομικό, τεχνολογικό και κοινωνικό περιβάλλον. Η περιχαράκωση στην παραδοσιακή πολιτική γεωγραφία  τις αποξενώνει περαιτέρω, λειτουργώντας ως τροχοπέδη για την ανασύνθεση και την επικαιροποίησή τους. Το κυριότερο, αποτρέπει τον ιδεολογικό και προγραμματικό εκσυγχρονισμό τους. Προϋπόθεση για την αντιμετώπιση του ανθεκτικού ρεύματος του εθνολαϊκισμού είναι η θεμελίωση ενός  νέου πολιτικού εποικοδομήματος. Το εγχείρημα του Μακρόν δείχνει ότι στους μεταβατικούς καιρούς χρειάζονται ριζικές και τολμηρές αναθεωρήσεις.