Γιάννης Κ. Πρετεντέρης
Το Βήμα , 31-12-2016
Στο ερώτημα τι χαρακτήρισε το 2016, η απάντηση είναι κατηγορηματική: η επέλαση του λαϊκισμού.
Αλλά τι είναι λαϊκισμός; Μια αδιόρατη κλωστή που ενώνει τον Τραμπ με τον Τσίπρα; Το Brexit με τη Λεπέν; Τους Ποντέμος με τον Βίλντερς; Τον Ούρμπαν και τον Καμμένο με τον Μαντούρο;
Ή μήπως μια ιδεολογική κατασκευή που τσουβαλιάζει δίκαιους πολέμιους ενός άδικου συστήματος;
Να το ξεκαθαρίσουμε. Λαϊκιστές μπορεί να εκδηλώνονται από δεξιά ή από αριστερά. Ο λαϊκισμός όμως είναι ένα συγκεκριμένο και διακριτό πολιτικό ρεύμα.
Το οποίο κατά περίπτωση κυριαρχείται από δεξιά χαρακτηριστικά (όπως η ξενοφοβία και ο ρατσισμός) ή από αριστερά (όπως ο ισοτισμός και ο αντικαπιταλισμός).
Είναι ένα κίνημα κατά των ελίτ στο όνομα ενός «λαού» που περιβάλλεται και απειλείται από «εχθρούς». Εμπορεύεται την ψευδαίσθηση ότι σύνθετα προβλήματα μπορούν να έχουν απλές λύσεις. Και στηρίζεται στην πεποίθηση ότι συνωμοτικές ή καταχθόνιες δυνάμεις εμποδίζουν να εφαρμοστούν οι λύσεις αυτές.
Ο λαϊκισμός του 19ου αιώνα τσαλαβουτούσε στη δαιμονοποίηση των μασόνων, των Εβραίων, των Ιησουιτών ή των Ιακωβίνων. Στον 20ό αιώνα έφταιγαν οι πλουτοκράτες, οι απάτριδες και πάντα οι Εβραίοι. Στον 21ο αιώνα οι ύποπτοι διευρύνθηκαν στους τεχνοκράτες, στην ολιγαρχία, στη διαπλοκή και στα μίντια. Στους «πάνω» – γενικώς…
Ο λαϊκισμός κάθε εποχής είχε τους εχθρούς του. Αλλά όλοι οι λαϊκισμοί έχουν εχθρούς. Η εχθροπάθεια είναι συστατικό τους στοιχείο. Και οδηγεί εκ των πραγμάτων στην κατάλυση του πλουραλισμού και της ανοχής.
O λαϊκισμός θέτει συχνά σωστά ερωτήματα. Αλλά εμπορεύεται λάθος λύσεις.
Διότι η λύση συνίσταται πάντα στη σωτηριολογική υπέρβαση μιας αντικειμενικής πραγματικότητας, την οποία εμποδίζουν καταχθόνιες ή απλώς υπέρτερες δυνάμεις.
Υπό αυτή την έννοια, η μάχη εναντίον του λαϊκισμού στο σύνολό του είναι η μάχη εναντίον κάθε λαϊκισμού χωριστά. Διότι ο λαϊκισμός δεν τεμαχίζεται. Είτε θα ηττηθεί συνολικά είτε θα επικρατήσει.
Αυτή είναι η δουλειά του 2017 και των επόμενων χρόνων.
Δεν ξέρω αν είμαι αισιόδοξος ή απαισιόδοξος. Ξέρω όμως ότι έχουμε μπροστά μας ένα ματσάκι χωρίς ισοπαλία.
Κάποιος θα κερδίσει. Κάποιος θα χάσει.
Και σε αυτό το ματσάκι δεν υπάρχουν δεξιοί, αριστεροί ή κεντρώοι. Το παράδειγμα έχει αλλάξει αφότου το περιεχόμενο της αναμέτρησης άλλαξε.
Παίζει η ανοιχτή κοινωνία. Εναντίον των εχθρών της.
Αίσιο και ευτυχές το 2017!