Εφημερίδα Ελευθεροτυπία
28 Οκτωβρίου 2002
Επιχειρώντας σήμερα, να ορίσουμε τη σημασία και το νόημα του φαινομένου Τσε Γκεβάρα, ερχόμαστε σε άμεση σύγκρουση με τον εαυτό μας, αφού αναγκαζόμαστε να απαιτήσουμε την έγερσή του και τη συνειδησιακή μας ετοιμότητα.
Έτσι, λοιπόν, σήμερα, ο Γκεβάρα συνδέεται αναπόφευκτα με εσώτερους τριγμούς και αποσταθεροποιήσεις, με υπαρξιακές οριοθετήσεις και την αναγκαιότητα επανακαθορισμού, όχι μόνο της λεγόμενης εξωτερικής πραγματικότητας, αλλά κάτι οδυνηρότερο, της εσωτερικής ευταξίας.
Ο Τσε ήταν το σύμβολο του ασυμβίβαστου επαναστάτη μιας εξιδανικευμένης εποχής. Της εποχής του «κρυφά ποθούμενου εαυτού μας», όπως είχα άλλοτε ομολογήσει με ζήλια για κείνα τα μεγαλόκαρδα χρόνια, όταν τα τραγούδια, τα ποιήματα, οι μουσικές και τα όνειρα θεωρούσαμε πως είχαν κάνει κατοχή στην πραγματικότητα, τη διαμόρφωναν και την όριζαν.
Το ποθούμενο επομένως δεν διαχωριζόταν ευδιάκριτα από το εφικτό. Τα σύνορα του προσιτού είχαν διευρυνθεί ούτως ώστε ο εαυτό μας να φαντάζει μεγεθυσμένος, ένα απείκασμα μιας ιδεατής πραγματικότητας, ένας όγκος ποιητικός κάτι σαν το Μπολιβάρ του Εγγονόπουλου.
Και ίσως να ήταν όντως μεγαλύτερος, πλουσιότερος σε συναισθήματα και σκέψεις, αλλά και δυνατότητες. Θα ενείχε ωστόσο μια ανοίκεια μελοδραματικότητα η ηττοπαθής θέαση που ανάγει τα πράγματα σήμερα σε στάχτες και αποκαΐδια. Θα θύμιζε το στίχο του ποιητή Γιώργου Μαρκόπουλου: «Το βράδυ μαζεύεις ξύλα για τη φωτιά… και το πρωί, α, το πρωί, τι πικρή πουναι η ζωή όλο με τις στάχτες». Όχι το πρωί δεν είναι κατ’ ανάγκην πικρό. Ο ζωντανός άνθρωπος, ο δημιουργικός, ανασκευάζει τα όνειρά του μεταλλάσσοντας και ανατρέποντας αδιάλειπτα την πραγματικότητα. Ο στατικός κλαυθμηρίζει και παραιτείται. Ο προοδευτικός, αν τολμούμε να κάνουμε χρήση ξανά των υπερφορτωμένων λέξεων, πορεύεται, προχωρεί!
Επομένως, δεν απορρίπτουμε τη συμβολοποίηση του Τσε και τη μυθοποίησή του. Άλλωστε, μυθικό δεν σημαίνει απατηλό και ψεύτικο, δεν είναι παραμύθι, αλλά εξυποννοεί την καίρια και ιδεατή στιγμή, το πρόσωπο ή την κατάσταση, όπου το ποθούμενο ενδύεται, υποστασιοποιεί το καθημερινό, προσδίδοντάς του την ανώτερη διάσταση και προοπτική.
Οι μύθοι αποτελούν δηλαδή τους φανοστάτες, τους δείχτες πορείας που φωτίζουν προς τα ενδότερα σκότη την ασάφεια και την αβεβαιότητα του μέλλοντος.
Εναπόκειται πρώτα να κατανοηθεί η σημερινή πραγματικότητα, το παρόν. Με τον όρο κατανόηση, εννοώ τη βαθύτερη μεταστοιχείωση του πραγματικού, τη δημιουργική αφομοίωσή του, έτσι που να αναδυθεί απροσδόκητα η αναίρεση και η μεταλλαγή του. Και γιατί όχι η ανατροπή του. Βίαιη ή αδιόρατη, προφανής ή υποδόρια, αυτό ορίζεται από τη δική του εσώτερη διαλεκτική και νομοτέλεια.
Δεν συμβαδίζει με τις φαντασιώσεις μας. Το θάρρος του Τσε οδηγεί στη σοφία και ωρίμανσή μας. Η αυταπάρνησή του στην εγρήγορση, στη διάβρωση του εφησυχασμού και της συνειδησιακής ύπνωσης.
Αποφεύγουμε τα ωραία λόγια εξιδανίκευσης του Τσε και της εποχής του, επειδή ακριβώς τον αγαπήσαμε. Και ό,τι έχουμε αγαπήσει το καταστρέφουν τα ψιμύθια, το τρώνε οι κολακείες.
Με πυκνή, λοιπόν, αγάπη, με λιτότητα, όση μπορούμε να διαφυλάξουμε στο σκληρό πυρήνα της ψυχής μας, αρδεύοντας από τον αναλλοτρίωτο εαυτό μας, ονειρευόμαστε στα κρυφά τη σεπτή μορφή του Τσε, με το φόβο πάντα της βεβήλωσής του να μας κατατρύχει.
Ο Γκεβάρα λογχίζει τα όνειρα και τους καταλαγιασμένος πόθους για μια καλύτερη ζωή, προσωπική, δική μας. Μια ζωή που δεν γίνεται όμως ποτέ να είναι αληθινά ποιοτικότερη και πραγματικά ευτυχισμένη ερήμην μιας πανανθρώπινης ευτυχίας, όταν κυριαρχεί η βάναυση καταπίεση και εξαθλίωση, η αδίστακτη εξουσία της εκμετάλλευσης, όταν δεσπόζει η δυστυχία.
Μετρημένα, λοιπόν, κουκιά τα πράγματα: Πρέπει να διαλέγεις με ποιον θα πας και ποιον θα αφήσεις!
Ο Τσε συμβολίζει πάντα την ατομική ευθύνη. Και δεν βολεύεται, δεν εξιλεώνεται με κανένα σταυρό στα κρυφά, μπροστά στο εικόνισμά του ή κάποια θυσία στο βωμό του. Γιατί δεν του άρεσαν ποτέ τα θυμιάματα και οι κολακείες, αφού υπήρξε πάντα υπέροχα γήινος για να γίνει ιερό ή θεός.
Σ’ αυτό το «αλωνάκι», λοιπόν, όπως λέει και ο Οδυσσέας Ελύτης, συλλέγονται οι καρποί της ευθύνης μας. Και όσο υπάρχει ανάμεσά μας ο Τσε, θα μας στοιχειώνει τα όνειρα και θα μας χαλάει τον ύπνο.