Εφημερίδα Έθνος
21 Ιουλίου 2007
Πριν λίγες μέρες, βρέθηκε στις προθήκες των βιβλιοπωλείων το νέο βιβλίο του πρώην Πρωθυπουργού, Κώστα Σημίτη «Η Δημοκρατία σε κρίση;» από τις εκδόσεις ΠΟΛΙΣ.
Ο τίτλος ξάφνιασε, συζητήθηκε, σχολιάστηκε, ανακάλεσε στη μνήμη μας γεγονότα. Κυρίως όμως έθεσε καίρια ερωτήματα: Τίθεται θέμα λειτουργίας του πολιτικού συστήματος; Υπάρχει έλλειμμα δημοκρατίας; Κινδυνεύει η δημοκρατία μας, τριάντα τρία χρόνια μετά την αποκατάστασή της, την επέτειο της οποίας τιμούμε σε λίγες μέρες;
Για την 24η Ιουλίου θα ακουστούν και θα γραφούν πολλά: δοξαστικά μηνύματα, αυτάρεσκοι έπαινοι, ωραιοποιημένες και βαρύγδουπες διακηρύξεις που απευθύνονται στο θυμικό.
Το βέβαιο είναι ότι η όλα αυτά τα χρόνια που μεσολάβησαν από την πτώση της Χούντας, το δημοκρατικό πολίτευμα εδραιώθηκε. Οι θεσμοί του αποκαταστάθηκαν, διευρύνθηκαν, εκσυγχρονίστηκαν. Η δημοκρατία δεν κινδυνεύει πλέον από τα τανκς. Η απειλή αυτή ανήκει στο παρελθόν.
Ο κίνδυνος που αντιμετωπίζει σήμερα είναι άλλος, είναι η φθορά της. Ο άκρατος λαϊκισμός, οι πελατειακές σχέσεις, η υποχώρηση των συλλογικών δραστηριοτήτων, τα φαινόμενα διαπλοκής, το πολιτικό χρήμα, υπονομεύουν το δημοκρατικό πολίτευμα.
Ως εκ τούτου, το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η δημοκρατία στις μέρες μας είναι η ολοένα και αυξανόμενη αποστασιοποίηση των πολιτών από τις πολιτικές διεργασίες. Είναι η εμφάνιση ενός νέου πρότυπου πολιτικής, της light πολιτικής, με κύρια χαρακτηριστικά τις δημοφιλείς, λαμπερές και κοσμικές παρουσίες. Ο χώρος της πολιτικής έχει γίνει πλέον πολύ ελκυστικός για τις βεντέτες και τις ντίβες της δημόσιας ζωής.
Σήμερα, τριάντα τρία χρόνια μετά, δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε ότι η μεταπολίτευση διαμόρφωσε ένα νέο πολιτικό περιβάλλον. Αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον των πολιτών για την πολιτική. Τροφοδότησε μια μεγάλη συζήτηση για όλα τα θέματα της δημόσιας ζωής. Συνέβαλε στην ανάπτυξη ενός μαζικού κινήματος ενεργών πολιτών. Έστρεψε την Ελλάδα σε νέους προβληματισμούς και αναζητήσεις. Πυροδότησε την ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών. Δημιούργησε νέα πολιτικά υποκείμενα, η δράση και η λειτουργία των οποίων σημάδεψαν όλη τη μεταπολιτευτική περίοδο.
Η ανασύνθεση των δυνάμεων της Κεντροδεξιάς με εκφραστή το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας, και της Κεντροαριστεράς κάτω από την ομπρέλα του ΠΑΣΟΚ, οριοθετούν τις ιδεολογικές και πολιτικές αναφορές. Το πολιτικό μας σύστημα, από τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης και μετά, απέκτησε διπολικό χαρακτήρα, ενώ η εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία ενίσχυσε τόσο την πολυσυλλεκτικότητα, όσο και τα πελατειακά τους χαρακτηριστικά.
Σήμερα, τίποτα δεν θυμίζει το χθες.
Στην πολιτική, οι ιδεολογικές και πολιτικές διαφορές έχουν υποχωρήσει αισθητά. Οι παλιές διαχωριστικές γραμμές δεν οριοθετούν πλέον τα πολιτικά και κοινωνικά ρεύματα. Οι πολιτικές συμπεριφορές δεν καθορίζονται από τα μεγάλα κοινωνικά προτάγματα και τις ιδεολογίες. Η αποξένωση ανάμεσα στην πολιτική τάξη, την πολιτική εκπροσώπηση και τους πολίτες συνεχώς διευρύνεται. Η πολιτική έπαψε να συνεγείρει.
Στην οικονομία, οι νόμοι της αγοράς είναι κυρίαρχοι. Η ανακατανομή πλούτου διευρύνει τις οικονομικές ανισότητες. Η παγκοσμιοποίηση καταργεί τα οικονομικά σύνορα. Η οικονομική ανάπτυξη αντιστρατεύεται το κοινωνικό κράτος. Η υγεία, η παιδεία, η πρόνοια εμπορευματοποιούνται.
Στην κοινωνία, επικρατούν νέα πρότυπα. Η πολυδιαφημισμένη κοινωνία των πολιτών είναι είδος εν ανεπαρκεία, ενώ η κοινωνική ευθύνη, παντελώς απούσα. Η ευμάρεια έχει γίνει κεντρικός στόχος. Ο καταναλωτισμός, κυρίαρχη ιδεολογία. Η κοινωνική διαστρωμάτωση συνεχώς μεταβάλλεται. Ο μεσαίος χώρος αποκτά μεγαλύτερο ειδικό βάρος. Μια άλλη ισχυρή κοινωνική όψη είναι η γενιά των 700 ευρώ μηνιαίου εισοδήματος.
Στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, η πολιτική ήταν εργαστήρι ιδεών, φύτρα μιας πλούσιας και γόνιμης δραστηριότητας. Αποτελούσε πράξη προσωπικής και κοινωνικής χειραφέτησης. Σήμερα η πολιτική είναι συνώνυμη της διαφθοράς και της εξυπηρέτησης προσωπικών φιλοδοξιών. Είναι συνώνυμη των μηχανισμών, του παρασκηνίου και της ίντριγκας. Έχει αντικατασταθεί από τις κραυγές, τον εντυπωσιασμό, την λάμψη και τη μικροπολιτική.
Οι αλλοιώσεις και οι μεταλλάξεις, οι εκτροπές της πολιτικής και των εκπροσώπων της είναι φυσικό να υποσκάπτουν την πολιτική και το ίδιο το δημοκρατικό πολίτευμα.
Η μεταπολίτευση, όπως τη γνωρίσαμε, έχει κλείσει οριστικά τον κύκλο της. Το δημοκρατικό πολίτευμα έχει ανάγκη από μια «νέα μεταπολίτευση», προκειμένου να ανταποκριθεί στη σημερινή πραγματικότητα.
Η «νέα μεταπολίτευση» καλείται να οριοθετήσει τη σχέση της πολιτικής με την οικονομική εξουσία, που σήμερα προσλαμβάνει νέες διαστάσεις, να ανασυνθέσει τη σχέση της με την κοινωνία των πολιτών, να δώσει απαντήσεις στην κρίση της πολιτικής εκπροσώπησης, να απαντήσει στα φαινόμενα απαξίωσης της πολιτικής, των κομμάτων και των εκπροσώπων τους, να εξετάσει το θέμα της κρίσης των διαφόρων μορφών συλλογικότητας, επανακαθορίζοντας τη σχέση του δημόσιου και ιδιωτικού χώρου.
Η ποιότητα της δημοκρατίας απαιτεί διαρκή αγώνα. Ο εγκλωβισμός στο παρελθόν και στις δοξασίες του, επιτείνουν την κρίση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Η πολιτική πρέπει να αγγίζει το παρόν και το μέλλον.
Τα κόμματα οφείλουν να εγκαταλείψουν τις ξεπερασμένες πολιτικές δομές, να οικοδομήσουν μια πιο αυθεντική σχέση με την ίδια την πολιτική.
Οφείλουν –ας μου επιτραπεί ο νεολογισμός- να «πολιτικοποιήσουν» την πολιτική, παρακάμπτοντας τον μικρόκοσμό της που είναι η νομή και διανομή της εξουσίας. Η light εκδοχή της πολιτικής υπονομεύει και ακυρώνει την ουσία της.