Εφημερίδα Εξουσία
15 Οκτωβρίου 1997
Πληθαίνουν αυτές τις μέρες, με αφορμή τα τριάντα χρόνια από την εκτέλεσή του, τα αφιερώματα, τα άρθρα και τα σχόλια για τον Τσε Γκεβάρα.
‘Υμνος στον μύθο από τη μια. Κριτικές απλουστεύσεις και προσπάθειες απομυθοποίησης πάνω στην “προκρούστεια κλίνη” του κακώς εννοούμενου -όπως θα προσπαθήσουμε να δείξουμε παρακάτω- “πολιτικού ρεαλισμού” από την άλλη.
Αγιοποίηση, λοιπόν, ή απομυθοποίηση; Η μυθοποίηση και η αγιοποίηση συντελούνται, βεβαίως, εκ του ασφαλούς (όση ασφάλεια παρέχει η απόσταση, χρονική και θεματική). Το ίδιο και η προσπάθεια απομυθοποίησης του “φαινομένου Τσε”, έξω από το χρόνο του και τον τόπο του.
Τι ακριβώς υπήρξε ο Τσε, αποτελεί ερώτημα για την Ιστορία και τους ιστορικούς;
Τι ακριβώς αντιπροσώπευσε για τους λαούς της Λατινικής Αμερικής; Ερώτημα για την πολιτική κοινωνιολογία, το οποίο ακόμη δεν έχει απαντηθεί πλήρως.
Ωστόσο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Τσε Γκεβάρα αποτελεί το άφθαρτο σύμβολο “μιας χαμένης επαγγελίας”. Αλλά και τη φύτρα μιας ολόκληρης γενιάς που αμφισβήτησε τα πάντα, επιλέγοντας την εξέγερση ως τρόπο ζωής. Ο Τσε εξέφρασε τους οραματισμούς της γενιάς του ’60, της γενιάς που ξεσηκώνεται απέναντι στο βρόμικο πόλεμο του Βιετνάμ, που η καρδιά της χτυπάει στη Χιλή και στην Κούβα, μιας γενιάς που τα “θέλει όλα εδώ και τώρα” και οι ανάγκες της δεν χωράνε στους χειρισμούς της “ρεάλ πολιτίκ” ή των πολιτικών παιγνίων.
Ο Τσε είναι ταυτόχρονα η προσωποποίηση αλλά και η “ψυχή” μιας αυθεντικής εξέγερσης που ισοδυναμούσε με μια μεγάλη κοινωνική, μορφωτική και πολιτισμική επανάσταση.
Την εποχή των χίπις και του Μπόμπ Ντίλαν, των φεμινιστικών, των αντιπολεμικών κινημάτων και της σεξουαλικής επανάστασης, του Μάη του ’68, ο Τσε Γκεβάρα είναι ο κρυφά ποθούμενος εαυτός μας. Είναι ο ανυπότακτος και ο αντικομφορμιστής. Είναι ο αντισυμβατικός και ο φλογερός επαναστάτης. Είναι ο άνθρωπος που άφησε τον υπουργικό θώκο για να οργανώσει την επανάσταση “αλλού”. Είναι αυτός που εξέφρασε την άρνηση απέναντι στην ιδιωφέλεια της πολιτικής. Είναι αυτός που δεν παγιδεύτηκε στις ανομολόγητες επιδιώξεις των “τεχνικών της εξουσίας”. Είναι αυτός που δεν θεώρησε αρετή της πολιτικής τη ματαιοδοξία, τους μηχανισμούς, το παρασκήνιο, τη μικροπολιτική και την ίντριγκα. Είναι αυτός που δεν βίωσε τον κυνισμό και την αποξένωση της πολιτικής.
Ο Τσε είναι πια “μύθος”. ‘Οχι ασφαλώς ως κατεστραμμένο είδωλο της Ιστορίας, αλλά ως ανάγκη της εξέγερσης και ως κληρονομιά της απείθειας.
Ο Τσε είναι ακόμη η “οργή της νιότης μας”. Είναι το σύμβολο που μας θυμίζει τη φράση του Ζαν Πολ Σαρτρ “επιδίωξή μας είναι η διεύρυνση των ορίων του πιθανού”.
Γι’ αυτό θα είναι πάντα ένας μύθος που θα μας θυμίζει τη “χαμένη” επαγγελία. Γι’ αυτό δεν θα μετατραπεί ποτέ σ’ ένα άχρωμο, άοσμο και ισοπεδωμένο εμπορεύσιμο είδος. Γι’ αυτό θα είναι πάντα σύγχρονος και απόμακρος μαζί. Γι’ αυτό θα είναι πάντα η “ψυχή” της ατίθασης νιότης μας.
‘Ομως, το τι σημαίνει ο Τσε για εμάς, εδώ, σήμερα, εξαρτάται ασφαλώς, από την περαιτέρω ανάλυση του “εμάς”, του “εδώ” και του “σήμερα”.
Εμάς, που ως γενιά ζήσαμε και συγκροτηθήκαμε ως προσωπικότητες, με τον μύθο και την Ιστορία του Τσε.
Εδώ, που βιώνουμε ένα εντελώς διαφορετικό κοινωνικό, πολιτικό και ιδεολογικό περιβάλλον.
Σήμερα που οι κοινωνικές ουτοπίες έχουν εξοβελιστεί στο υποσυνείδητο της Ιστορίας και επικυριαρχεί ο πολιτικός ρεαλισμός.
Ο ρεαλισμός παραπέμπει στον ορθολογισμό, στην άρνηση της ψευδούς συνείδησης και του ανορθολογισμού.
‘Ομως, σήμερα, η πραγματική αντίθεση δεν είναι ανάμεσα σε ορθολογισμό και ανορθολογισμό. Η πραγματική αντίθεση βρίσκεται ανάμεσα στο διαλεκτικό ορθολογισμό και στον αντιδιαλεκτικό ορθολογισμό (θετικισμό). Αντιδιαλεκτικός ορθολογισμός σημαίνει στατική σκέψη. Να βλέπεις (φωτογραφικά) τα “πράγματα” όπως είναι. Αλλά να αδυνατείς να… φανταστείς πώς θα αλλάξουν. Να θεωρείς το μύθο… παραμύθι! Να μην αντιλαμβάνεσαι την… πρακτική σημασία του…ονείρου.
Εν κατακλείδι, νους και καρδιά δεν χωρίζονται, όπως πολλοί πιστεύουν, με σινικά τείχη. Το ίδιο λογική και συναίσθημα.
Ρεαλισμός, λοιπόν, δεν σημαίνει υποταγή στα “πράγματα”, προσαρμογή στα “υπάρχοντα”.
Ούτε, συνεπάγεται, ακύρωση των “ονείρων”…Ρεαλιστής δεν είναι αυτός που παθητικά αποδέχεται τα “πράγματα”, ή τη “λογική των πραγμάτων” αλλά αυτός που γνωρίζει τους κανόνες αλλαγής τους…
”Πολιτικός ρεαλισμός”, λοιπόν, και “μύθος” συνδέονται διαλεκτικά. Όποιος μανιχαϊστικά υπερβάλλει τον πρώτο ή τον δεύτερο οδηγείται, αναπόφευκτα, στην πολιτική τύφλωση…
Είμαστε, λοιπόν, ρεαλιστές μ’ αυτή ακριβώς την έννοια. Γι’ αυτό καταγινόμαστε με τα “μικρά”, τα “καθημερινά” και… άχαρα. Γνωρίζοντας πως η αλλαγή των “μικρών” τροποποιεί -μακροπρόθεσμα- τους συσχετισμούς και στα “μεγάλα”.
Νοικοκυρεύουμε το σπίτι. Γιατί σ’ αυτό ζούμε. Και γιατί από εδώ θα ξεκινήσει κάθε μεγάλη προσπάθεια. Κάθε νέος μύθος…
Τι σημαίνει, λοιπόν, ο Τσε για εμάς σήμερα;
Μια απάντηση στο ερώτημα αυτό, μας δίνει η γνωστή φράση του μεγάλου Αλεξανδρινού ποιητή Κώστα Καβάφη:
“Και αν δεν μπορείς να κάμεις τη ζωή σου όπως την θέλεις,
τούτο προσπάθησε τουλάχιστον:
Όσο μπορείς, μην την εξευτελίζεις.