Νίκος Βατόπουλος
Η Καθημερινή, 19/01/2019
Η μεγάλη κινητικότητα των κοινωνιών διεθνώς θυμίζει εκείνες τις καμπές της Ιστορίας που θεωρούμε ορόσημα. Μόνο που στα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα, η κινητικότητα αυτή δεν έχει να κάνει με τις μεγάλες συσπειρώσεις υλικού πλούτου όπως στην Μπελ Επόκ του 1900 ούτε στη θεαματική άνοδο του επιπέδου διαβίωσης μετά το 1960.
Περισσότερο έχει να κάνει με βωβές εσωτερικές ανακατατάξεις σε κοινωνικά σώματα που είναι σε διαδικασία αναδίπλωσης και όχι ανάτασης. Η διεθνής εμπειρία μιλάει για σκληρύνσεις στο σώμα της κοινωνίας, αντίστοιχες ίσως της δεκαετίας του 1930, αλλά στην εποχή μας οι μεταβολές αυτές συνοδεύουν –αν δεν προκαλούν– την αναθεώρηση ενός πλήρους μοντέλου ζωής, που, για τους μεγαλύτερους, ήταν η αυτονόητη συνθήκη της καθημερινότητας.
Στην Ελλάδα οι μεταβολές στο κοινωνικό σώμα είναι ταχύτατες ήδη από το 2008 και πλέον η πρότερη ευανάγνωστη ανάλυση της κοινωνίας είναι χωρίς αντικείμενο. Γι’ αυτό οι εκλογικές αναμετρήσεις του 2019 είναι πιθανόν να ενισχύσουν την εμπειρία μιας ατίθασης και απρόβλεπτης κοινωνικής κινητικότητας.
Η ελληνική κοινωνία, έχοντας απωλέσει το μεσοαστικό κέντρο βάρους, που συγκροτήθηκε μετά την ένταξη της χώρας στην τότε ΕΟΚ, αναζητεί μια νέα εσωτερική αρχιτεκτονική. Προς το παρόν, όμως, καθώς η οικονομία είναι ασθενική και η αγοραστική δύναμη μειωμένη, εντείνεται το αίσθημα της δυσφορίας που ενισχύει την απόκλιση από τις δυνάμεις της κατάφασης. Οι συσπειρώσεις γύρω από τη θετική προοπτική της χώρας παραμένουν αδύναμες, ενώ αντιθέτως εμφανίζονται ακόμη ενισχυμένες οι τάσεις άρνησης και απόσυρσης. Οσο διαρκεί αυτό το κλίμα στην κοινωνία, η εκλογική συμπεριφορά υπακούει ακόμη εν πολλοίς στη γοητεία του ανορθολογισμού, δηλαδή στο συναίσθημα και στην παρόρμηση, ενισχύοντας τάσεις που έλκονται από απλοποιημένα δίπολα ευθύνης και φόβου, αποστροφής και μοναχικότητας, οργής και αισθήματος προσωπικής ήττας.
Αυτές οι συνθήκες δεν είναι ελληνικό, μόνο, φαινόμενο. Η διάρθρωση των κοινωνιών αλλάζει διεθνώς, καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι, ιδίως οι νέες γενιές επιλέγουν να αυτοπροσδιορίζονται έναντι ενός αντίθετου πόλου. Είναι περισσότερο ισχυρό σήμερα το «τι δεν θέλει» ο πολίτης, παρά το «τι θέλει». Ζούμε την εποχή της άρνησης, της απόσχισης και της αποσυναρμολόγησης, χωρίς πίστη. Λείπει το συσπειρωτικό όραμα που θα οργανώσει νέες πλειοψηφίες με το βλέμμα στο αύριο.