Περιοδικό Money & Life
Iούνιος 1998
Συνέντευξη στον Χάρη Παυλίδη
Απομεσήμερο στην Πλατεία Ελευθερίας της Λευκωσίας, λίγα μέτρα πριν από το τελευταίο τείχος στην Ευρώπη. Είναι η επόμενη μέρα μιας επιτυχούς εκδήλωσης του ΟΠΕΚ Κύπρου και ο Γιώργος Πανταγιάς επιμένει να φτάσουμε στο σημείο εκείνο, που ανάμεσα στα δύο οχυρά, τα ερειπωμένα σπίτια και ο χορταριασμένος δρόμος αντιπαρατίθενται στην ελπίδα.
Λίγο αργότερα, περιδιαβαίνοντας τα σοκάκια της παλιάς πόλης, θα επιχειρούσα για άλλη μια φορά -είχαν προηγηθεί αρκετές ανεπιτυχείς προσπάθειες στην Αθήνα- να τον πείσω να μιλήσει στο “Money and Life”.
Αυτή τη φορά στάθηκα τυχερός, αν και μεταξύ μας δεν ξέρω πόσο τυχερός είναι κάποιος που βιώνει την τελειομανία και τη σχολαστικότητα που χαρακτηρίζουν τον Γιώργο Πανταγιά. Ίσως αυτός να ήταν ένας από τους λόγους που μέχρι σήμερα δεν είχε δώσει ποτέ συνέντευξη. Άλλωστε μιλάς όταν έχεις κάτι να πεις. Και πατώντας το Rec κατάλαβα, ότι ο Υπεύθυνος Τύπου του Πρωθυπουργού είχε να πει πολλά…
Ήταν λοιπόν μια χρυσή ευκαιρία να μάθουμε από πρώτο χέρι περισσότερα πράγματα γι’ αυτόν τον “σκοτεινό” άνθρωπο του “παρασκηνίου” και να ψηλαφίσουμε μαζί τη “δημόσια εικόνα” του και σε ποιο βαθμό αυτή συγκρούεται, και αν, με το ιδιωτικό του “πρόσωπο”.
Ανήκετε σ’ αυτό που αποκαλούν “περιβάλλον του Πρωθυπουργού”;
Το μόνο “περιβάλλον” που γνωρίζω είναι … το φυσικό περιβάλλον! Κι αυτό -όπως ξέρετε- κινδυνεύει από τις παρεμβάσεις όλων μας! Αυτά, ως αυθόρμητο ευφυολόγημα.
Τώρα, στην ουσία του ερωτήματός σας. Θα έλεγα πως -συνήθως- “οι λέξεις προδίδουν τον χρήστη τους”: Είναι αλήθεια πως μιλάμε για “οικογενειακό περιβάλλον”, “εργασιακό περιβάλλον”, “κοινωνικό περιβάλλον”, κ.λπ. Αν, λοιπόν, θελήσει κάποιος ν’ αναλύσει ένα ή όλα τα παραπάνω “περιβάλλοντα”, καλά θα κάνει ν’ αρχίσει με την ουσία του πρώτου όρου (οικογένεια, εργασία, κοινωνία) και ν’ αγνοήσει τον παραπλανητικό συμβολισμό του δεύτερου.
Όπως, λοιπόν, ένα “εργασιακό περιβάλλον” δεν μπορεί ν’ αναλυθεί ή να ερμηνευθεί σαν κλίμα ή απλή σύναξη ατόμων, αλλά σαν αποτέλεσμα δομικών σχέσεων, σιδερένιων νόμων αναγκαιότητας, το ίδιο και περισσότερο δεν μπορεί μια ομάδα ανθρώπων με καθορισμένους θεσμικούς ρόλους, καθήκοντα, υποχρεώσεις ν’ αντιμετωπιστεί ως … “περιβάλλον”, ως παρέα. Ο στίχος του Σαββόπουλου “(κάνουν) ιστορία οι παρέες” πρέπει να ερμηνευτεί ως τέτοιος και μόνο! Αν δεν σας αρκούν αυτά, θα πρόσθετα και τούτο: γνωρίζετε τον κ. Σημίτη;
Εγώ θα επιμείνω. Υπεύθυνος για τις διαρροές από το περιβάλλον του Πρωθυπουργού;
Στο σπίτι μου σπάνια καλώ υδραυλικό. Διαθέτω όλα τα σύνεργα και τα καταφέρνω αρκετά καλά στη συντήρηση του δικτύου! Στη δουλειά μου προσπαθώ να είμαι επαρκής. Θεωρώ ότι η πολιτική είναι για να λύνει προβλήματα, όχι να δημιουργεί. Και κάτι ακόμα. Αν και δουλεύω χρόνια κοντά στον Τύπο δεν παρασύρομαι από το μεγεθυντικό φακό του, ούτε πιστεύω στην παντοδυναμία του. Η ζωή αλλά και η πολιτική είναι κυρίως “Αλλού”. Επομένως δεν πιστεύω στις σκιαμαχίες των διαρροών. Η μικροπολιτική, οι “κύκλοι” και οι διαρρέοντες που διαρρέουν “διαρροές” δεν με απασχολούν. Πεποίθησή μου ότι τα “εξαπτέρυγα”, οι “διαρρέοντες” ή όπως αλλιώς χαρακτηρίζονται προσφέρουν υπηρεσίες, έστω και ως αλεξικέραυνα!
Ας έρθουμε στην προσωπική σας διαδρομή. Από Μαοϊκός, Σημιτικός. Από το ΕΚΚΕ στο ΠΑΣΟΚ. Από επαναστάτης κομμουνιστής στη μεταπολίτευση, σήμερα σκληρός εκσυγχρονιστής. Λογική πορεία συντηρητικοποίησης;
Επειδή μ’ αρέσει το παιχνίδι των λέξεων και επειδή απεχθάνομαι τα αυτονόητα, ας αρχίσουμε με το τελευταίο: Ξέρετε, η ”συντήρηση” είναι πολύ σοβαρή και χρήσιμη “εργασία”, είναι στάση ζωής. Αν, βεβαίως, αυτή η στάση μετατραπεί σε άκριτη άρνηση κάθε “νέου”, καταντά αντίδραση. Μόλις, περιγράψατε μια πορεία αλλαγών (συχνά και ρήξεων με το παρελθόν μου), σε τι λοιπόν συνίσταται ο συντηρητισμός μου;
Μα, στον εκσυγχρονισμό, ασφαλώς, κ. Πανταγιά! Μην προσποιείσθε ότι δεν το καταλαβαίνετε!
Κατανοώ κάτι, δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι το αποδέχομαι κιόλας! Απλώς, είχα την εντύπωση πως η απάντησή μου κάλυπτε -αφαιρετικά ίσως- το ερώτημά σας. Ας είναι.
Εκσυγχρονισμός, λοιπόν, είναι ακριβώς η άρνηση του συντηρητισμού, του παλιού και φθαρμένου.
Και προσέξτε, παλιό δεν είναι απλώς ό,τι δεν έχει αξία. Γι’ αυτό το “παλιό” όλοι συμφωνούμε ότι πρέπει ν’ αλλάξει. Τα δύσκολα αρχίζουν όταν επιχειρήσεις ν’ αλλάξεις κάτι που στο παρελθόν είχε αξία που, ίσως-ίσως, αγωνίστηκες γι’ αυτό. Οι “αντιστάσεις” σ’ αυτή την περίπτωση υπερβαίνουν την υπάρχουσα πολιτική γεωγραφία. Βλέπετε λοιπόν, ότι ο συντηρητισμός δεν είναι απλά μια αντίληψη ή παράταξη, είναι κάτι χειρότερο: μια βαθειά ριζωμένη “ιδεολογία” που μοιράζονται (όχι και εξ’ αδιαιρέτου…) “Δεξιά” και “Αριστερά”.
Μην μου πείτε ότι δεν βλέπετε πουθενά μια “πορεία συντηρητικοποίησης”. Ότι εξακολουθείτε να πιστεύετε πως “Νόμος είναι το δίκιο του εργάτη”!
Ναι, λοιπόν, μ’ αυτή την έννοια βλέπω… “μια πορεία συντηρητικοποίησης”. Πριν απ’ όλους στον εαυτό μου! Προτιμώ όμως να την ονομάζω ωρίμανση. Ο μόνος τρόπος -κατά τη γνώμη μου- για να μη γίνει η ωριμότητα συντηρητισμός, είναι η τήρηση Αρχών. Η συνέπεια “μέσων” και “σκοπών”. Όσο, για την “κοινωνική συντηρητικοποίηση” δεν θα συμφωνούσα απόλυτα. Λείπει, βεβαίως, η συλλογικότητα, ενισχύεται ο ατομικισμός, η εσωστρέφεια. Αυξάνουν τα ρατσιστικά φαινόμενα, η ξενοφοβία, η συλλογική ανασφάλεια. Είμαι όμως από αυτούς που δεν κρίνουν πλέον (παρακαλώ, τονίστε αυτό το “πλέον”) την προοδευτικότητα από τα μεγάλα λόγια.
Αλλά;
Νομίζω αξίζει περισσότερο η μεθοδικότητα, η συστηματική δουλειά, η πράξη, το αποτέλεσμα, παρά το …νεοελληνικό ταμπεραμέντο, που συγκινεί μεν, αλλά που διαρκεί -δυστυχώς- τόσο λίγο. Ξέρετε, “τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα” δεν είναι προοδευτικότητα. Ούτε τα λεκτικά “οράματα”. Αλλά, κλείνοντας, δεν νομίζω ότι έχω απαντήσει.
Σας θυμίζω πως…εκκρεμεί το “δίκιο του εργάτη” από την προηγούμενη ερώτησή μου;
Δυστυχώς…εκκρεμεί πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα!
Με εκπλήσσετε!
Η συνέχεια θα σας καθησυχάσει! Ασφαλώς και δεν πιστεύω πια ότι “νόμος είναι το δίκιο του εργάτη”. Σήμερα θα ‘λεγα πως οι “κοινωνικά νόμιμες” εργατικές διεκδικήσεις είναι δίκαιες, αλλά και ότι και οι Νόμοι πρέπει να προστατεύουν και να προωθούν το συνολικό κοινωνικό συμφέρον. Μόνο σε μια κατακερματισμένη κοινωνία, κάθε τάξη ή κατηγορία προσπαθεί να επιβάλει το στενά δικό της, συντεχνιακό, συμφέρον. Οι Νόμοι από την άλλη, είναι μέρος του “παιχνιδιού” ή καλύτερα οι ίδιοι “οι κανόνες του παιχνιδιού”. Με λίγα λόγια το “παιχνίδι” παίζεται με κανόνες και αλλάζει με κανόνες.
Διακρίνω ίχνη αριστερών ενοχών! Μήπως γι’ αυτό το λόγο γράψατε άρθρο για τον Τσε Γκεβάρα;
Καταλαβαίνω ότι σ’ αυτή τη συζήτηση “αντίπαλός” μου δεν είναι μόνον οι ερωτήσεις σας, αλλά και τα παγιωμένα στερεότυπα. Γνώρισα στη ζωή μου πολλούς συντηρητικούς “επαναστάτες” κι άλλους τόσους επαναστάτες “συντηρητικούς”: τα στερεότυπα, λοιπόν, είναι ό,τι χειρότερο. Τώρα , το άρθρο για τον Τσε, αφού το θυμάστε, γράφτηκε και ενάντια στη μυθοποίηση – αγιοποίησή του, εγχείρημα που οδηγεί στην ακύρωση, την ουδετεροποίησή του και ενάντια στις κριτικές απλουστεύσεις, που στο όνομα ενός κακώς εννοούμενου “ρεαλισμού”, τον παρουσίαζαν περίπου αφελή. Αυτό που με δύο λόγια ήθελα να πω είναι αυτό που γράφει ο Ν. Καζαντζάκης:
“Να αναγνωρίσεις τα όρια της εποχής σου και μέσα σ’ αυτά ακατάπαυστα να δουλεύεις”.
Βεβαίως, ο Τσε άφησε τη …”λάτζα” της “γραφειοκρατίας” στον Κάστρο. Δεν ήταν πλασμένος για…δουλειά γραφείου!! Θα συμπλήρωνα, λοιπόν, πως για εμένα τον γραφειοκράτη, ο Τσε αντιπροσωπεύει το άφθαρτο σύμβολο “μιας χαμένης επαγγελίας”.
Είχατε γράψει ότι “για να μείνουμε παπανδρεϊκοί πρέπει να προδώσουμε τον Ανδρέα”. Πρόκειται για υπερβολή ή ευφυολόγημα;
Και τα δύο! Είναι ασφαλώς υπερβολή να ζητάς από τα μέλη του ΠΑΣΟΚ να προδώσουν τον ιδρυτή και ηγέτη του κόμματός τους. Είναι, επίσης, κατά κάποιο τρόπο ευφυολόγημα η μεθοδολογική διάκριση Παπανδρέου και Ανδρέα! Αφήστε, που μέσα στο “Παπανδρέου” υπάρχει και ο “Ανδρέας” και αντιστρόφως!
Παίζετε με τις λέξεις ασφαλώς;
Μόνο με τις λέξεις. Στα υπόλοιπα είμαι εντελώς ξεκάθαρος. Έγραφα, λοιπόν, τότε πως “για να μείνουμε πιστοί στην ουσιαστική πολιτική παρακαταθήκη του Α. Παπανδρέου -που δεν είναι άλλη από τον πόλεμο στο κατεστημένο (establishment) και τον αγώνα για Αλλαγή- οφείλουμε να αποκολληθούμε από τις αρνητικές συνέπειες της επιτυχίας του εγχειρήματός του”.
Τι πέτυχε ο Α. Παπανδρέου; Εκτός από την αλλαγή τόσων και τόσων κοινωνικών και οικονομικών δομών, πέτυχε την κυβερνητική εξουσία για το κόμμα μας. Αυτή λοιπόν η επιτυχία (διάβαζε Εξουσία) είχε άπειρες αρνητικές συνέπειες: αλαζονεία, δημιουργία μηχανισμών, ατροφία πολιτικής παραγωγής και μύρια όσα…
Αλλά δεν μου εξηγήσατε τη διάκριση Παπανδρέου- Ανδρέα
“Παπανδρέου” για εμένα σημαίνει: Ιστορικός ηγέτης, ευφυής πολιτικός, ικανός θεωρητικός, διαχρονική φυσιογνωμία. “Ανδρέας”, αντίθετα, είναι ένα εμπειρικό πρόσωπο με ταμπεραμέντο, πάθη, λάθη, αδυναμίες. Όπως είναι φανερό, εγώ προτιμώ τον πρώτο, κατανοώ τον δεύτερο, απεχθάνομαι όμως όσους είναι προσκολλημένοι σ’ αυτή του τη δεύτερη διάσταση ή εικόνα. Το ίδιο νομίζω αισθάνεται και η συντριπτική πλειοψηφία των μελών του ΠΑΣΟΚ.
Πολύ βολική η διάκριση, αλλά ξεχνάτε ότι μιλάμε για το ίδιο πρόσωπο.
Σας είπα ήδη, πρόκειται για μεθοδολογική διάκριση. Αλλά, όπως γνωρίζετε, αυτή είναι η μοίρα των μεγάλων: να τεμαχίζονται σε περιόδους, φάσεις, κ.λπ. Το πρόσωπο λοιπόν είναι ένα, αλλά τα σημαινόμενα περισσότερα. Όπως και νάχει, δεν είμαι ιστορικός, αλλά νομίζω ότι ολόκληρη η πορεία του Α. Παπανδρέου δεν χωρά σε μια ενιαία οπτική. Ούτε του Μαρξ άλλωστε, ούτε του Μάο ή αν σας ενοχλούν αυτές οι συγκρίσεις, ούτε του Κ. Καραμανλή, ή του Βενιζέλου κ.ο.κ
Η “πασοκική μηχανή” λοιπόν πάλιωσε. Γι’ αυτό στο ίδιο άρθρο γράφατε πως χρειάζεται ρεκτιφιέ;
Ακριβώς. Ρεκτιφιέ. Δείτε όμως τις αντιδράσεις! Προσέξτε, ρεκτιφιέ σημαίνει ότι δεν αλλάζεις τη μηχανή, γιατί ίσως στοιχίζει ακριβότερα, αλλά την επιδιορθώνεις. Κάποιων σηκώθηκαν οι τρίχες! Πρόκειται για τον κακόπιστο μέσο-Πασόκο. Οι ίδιοι, όταν, πολύ νωρίτερα και ασφαλώς πολύ καλύτερα, ο Κώστας Λαλιώτης μίλησε για “επανίδρυση”, δεν αντέδρασαν. Και ξέρετε γιατί; Γιατί σ’ αυτή τη χώρα κυνηγάμε τις λέξεις και όχι τα περιεχόμενα. “Επανίδρυση” είναι ένας όρος που -αν και ακούγεται καλύτερα- συνεπάγεται… καθολικό ρεκτιφιέ.
Ας μην τσακωθούμε με τους όρους: Πιστεύετε, λοιπόν, ότι το ΠΑΣΟΚ πρέπει ν’ αλλάξει;
Ασφαλώς. Πρέπει ν’ αλλάξει γιατί η κοινωνία άλλαξε. Έγραφα τότε πως από τον τελευταίο κοινοτάρχη ως τον τάδε Πανταγιά όλοι στο κόμμα απολαμβάνουμε 20 χρόνια εξουσίας και…καθιστικής ζωής. Η καθιστική ζωή, ως γνωστόν, συσσωρεύει λίπη, από τα οποία πρέπει ν’ απαλλαγούμε!
Μ’ αυτή την έννοια θα λέγατε πως ο εκσυγχρονισμός αντιπροσωπεύει ένα είδος τζόκιν;
Πολύ πετυχημένο! Ένα ιδεολογικό και πολιτικό τροχάδην -θάλεγα, επί το ελληνικότερο, εγώ – για όσους στρογγυλοκάθησαν στα έτοιμα, όσους αρκούνται να ζουν με… την πολιτική πρόσοδο των κινημάτων της μεταπολίτευσης και την…προστιθέμενη αξία που προσφέρει στην Ελλάδα η εξουσία.
Ν’ αλλάξει το ΠΑΣΟΚ λοιπόν. Εκεί εντοπίζετε το πρόβλημα. Όμως, θά ‘θελα …
Με συγχωρείτε. Δεν εντοπίζω εκεί το πρόβλημα. Δεν βρίσκεται εκεί το πρόβλημα. Ίσως εκεί (δηλαδή στο ΠΑΣΟΚ) εντοπίζεται το πολιτικό πρόβλημα, όμως το “πρόβλημα” -όπως λέτε- βρίσκεται στην κοινωνία. Ή για να το ‘πω με περισσότερο συγκεκριμένο τρόπο, στη σταδιακή αλλαγή της “κοινωνικής σύνθεσης”.
Βλέπω από …μαραγκική τα πάτε μια χαρά!
Τι εννοείτε;
Εννοώ την ξύλινη πολιτική γλώσσα .
Δηλαδή;
Να, “πολιτικό πρόβλημα”, “αλλαγή κοινωνικής σύνθεσης”. Πιστός στην πασοκική παράδοση!
Ας μην ανοίξουμε και το ζήτημα της γλώσσας, έστω της ξύλινης. Η γλώσσα πιστεύω δεν φταίει σε τίποτα! Ούτε η “πολιτική γλώσσα” φταίει. Φταίει η πολιτική αφερεγγυότητα όσων πολιτικολογούν χωρίς νόημα και συνέπεια.
Κάποτε παίρνοντας αφορμή από ένα άρθρο μου διακωμώδησαν όρους όπως: ”φορντική παραγωγή”, “ανελαστική βιομηχανική παραγωγή”, “εργοστασιακή κουλτούρα”, “ολική ποιότητα”. Είμαι σίγουρος πως η πλειοψηφία των αναγνωστών του περιοδικού σας, ακόμα κι αν δεν πέρασαν απ’ το ΕΚΚΕ ή δεν διάβασαν εξειδικευμένα έντυπα “βιομηχανικής κοινωνιολογίας”, κατανοούν απόλυτα αυτούς τους όρους, γιατί, πριν απ’ όλα, αποτελούν σύγχρονη πραγματικότητα στις επιχειρήσεις. Τώρα, αν μερικοί και μερικές συνάδελφοί σας ευθυμογράφοι ή τηλε-ευθυμογράφοι δεν τους κατανοούν είναι απλό: Δεν μπήκαν ποτέ σε εργοστάσιο.
Ενώ εσείς;
Εγώ πέρασα ένα φεγγάρι. Αλλά, το κυριότερο, δεν έπαψα ποτέ νάχω στραμμένο το ενδιαφέρον μου εκεί είναι που είναι η πραγματική ζωή: στα εργοστάσια και τις επιχειρήσεις!
Σας είχα διακόψει. Μιλούσατε για την αλλαγή της κοινωνικής σύνθεσης.
Ναι, τα διάφορα στρώματα της κοινωνίας συνθέτουν κάθε φορά ένα διαφορετικό -σε δυναμική- σύνολο. Λέω, λοιπόν, πως τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα δημιουργείται μια “νέα σύνθεση” που έχει ανάγκη από μια άλλη πολιτική. Έτσι απλά.
Δεν μπορείτε να γίνετε πιο συγκεκριμένος;
Προσπαθώ. Ισχυρίζομαι πως κάτω από τα μάτια μας συγκροτείται μέρα με τη μέρα μια νέα παγκόσμια “Τρίτη Τάξη”, η οποία μπορεί -δυνητικά- ν’ αποτελέσει τον πυρήνα ενός νέου ελπιδοφόρου κοινωνικού υποκειμένου. Αυτή η Τάξη διαθέτει πρωτόγνωρα χαρακτηριστικά: από τη μια πλευρά εκτείνεται και στους δύο πόλους της σημερινής κοινωνικής πυραμίδας (ξεκινά από τον αντιεξουσιαστή Χάκερ και φθάνει στον μάνατζερ δημιουργίας και πώλησης Λογισμικού) από την άλλη πλευρά διαθέτει ένα ακαταμάχητο όπλο: τη Γνώση. Αρκετά μέλη αυτής της Τάξης είναι αναγνώστες σας!
Μη μου πείτε!
Αν δεν θέλετε, να μην σας πω!
Παρακαλώ, παρακαλώ!
Όπως και νά ‘χει, ο Διευθυντής σας και ο Εκδότης σας το γνωρίζουν! Φαντάζομαι όταν διάλεξαν τον τίτλο “Money and Life” δεν αναζητούσαν κάποιους αναγνώστες που … φαντασιώνουν πισίνες και εξωτικά νησιά για …”ματσωμένους”
Αλλά;
Είχαν, νομίζω, κατά νου το χρήμα ως επιχειρείν.
Με την ευκαιρία, ποια είναι η σχέση σας με το χρήμα;
Δυστυχώς κάκιστη. Αμοιβαία καχυποψία ή διαζύγιο κοινή συναινέσει! Δεν είχα χρήματα, δεν έχω χρήματα, δεν θάχω ποτέ χρήματα!
Κι όμως δίνετε, αν δεν κάνω λάθος, την πρώτη σας συνέντευξη σ’ ένα περιοδικό που έχει όχι μόνο στον τίτλο του, αλλά και στις σελίδες του το χρήμα.
Το γνωρίζω πολύ καλά. Αν θέλετε, αυτός ήταν ένας από τους λόγους που διάλεξα το περιοδικό σας γι’ αυτή τη συνέντευξη.
Αρχίζω να μην καταλαβαίνω.
Θάταν όντως κρίμα, γιατί μέχρι εδώ εσείς “οδηγούσατε” αυτή την κουβέντα!
Εννοούσα, λοιπόν, πως η επιλογή μου να δώσω αυτή τη συνέντευξη σ’ ένα περιοδικό “χρήματος και ζωής” εμπεριέχει και το στοιχείο της πρόκλησης!
Με ποια έννοια και σε ποια κατεύθυνση;
Ξαναπιάσατε βλέπω το τιμόνι!
Με την έννοια της κατάρριψης ή της αντιμετώπισης ενός “ταμπού”. Δείτε κάτι. Η σχέση της Αριστεράς με το χρήμα και τις επιχειρήσεις ήταν στο παρελθόν μια σχέση μίσους. Αυτή η σχέση -κατά τη γνώμη μου- χρειάζεται απομυθοποίηση.
Το χρήμα και το επιχειρείν, κυρίως στην παραγωγική τους εκδοχή, συνιστούν απελευθερωτικές δυνάμεις!
Με υποχρεώνετε πλέον να σας ερωτώ και για “εσωτερική χρήση”, δηλαδή για λογαριασμό του περιοδικού μας
Μπορεί, κατά τη γνώμη σας, το περιοδικό μας ν’ απευθυνθεί σε αριστερούς αναγνώστες, που -αν καλά γνωρίζω- μισούν την αγορά, το χρήμα και τους επιχειρηματίες;
Έχω την εντύπωση ότι, ως συνήθως, γνωρίζετε την απάντηση! Χάριν, όμως, της συζήτησής μας και των αναγνωστών σας θα σας πω: Δεν γνωρίζω αν θα το καταφέρετε εκδοτικά με το συγκεκριμένο “κοινό”. Πιστεύω όμως ότι η σχέση αριστεράς και “επιχειρείν” πρέπει να απομυθοποιηθεί. Σήμερα, δυστυχώς, είτε επιβιώνουν δογματικές προκαταλήψεις, είτε δρομολογούνται προνομιακές μονοπωλιακές σχέσεις, που συνήθως υποκρύπτουν προστατευτικές σκοπιμότητες ή αποκαλύπτουν το συντεχνιακό πρόσωπο επιχειρηματικών μονοπωλίων ή ολιγοπωλίων.
Η Αριστερά οφείλει ν’ αποδεχθεί ότι το “επιχειρείν” είναι μια κουλτούρα που πρέπει να καλλιεργηθεί.
Συνεχίστε!
Το επιχειρηματικό πνεύμα -κατά τη γνώμη μου- αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της ελεύθερης και ανοιχτής κοινωνίας των πολιτών.
Είχα την εντύπωση πως η διαφορά Αριστεράς και Δεξιάς βρίσκεται στο ρόλο του Κράτους και της Αγοράς.
Δεν έχετε λάθος εντύπωση. Όμως, πλέον, το κράτος δεν μπορεί να είναι η “εντατική” παραγωγικών μετριοτήτων, το θερμοκήπιο της επιχειρηματικής αποτυχίας ή το φυτώριο αδιαφανών χρηματιστηριακών συναλλαγών. Μια τέτοια πορεία -σύμφωνα με την πολιτική σκέψη του Ν. Πουλαντζά- οδηγεί σε φαινόμενα συντηρητικού πατερναλιστικού κρατισμού. Η αγορά δεν είναι μόνο τόπος συναλλαγής, αλλά και τόπος συνάντησης, ευκαιρία δημιουργίας σχέσεων, πολιτισμού.
Ζήτω η αγορά, λοιπόν;
Ζήτω φωνάζουν στους θνητούς και στις επετείους για να μην πέσουν στη λήθη. Η αγορά επιβίωσε σε πείσμα όλων μας.
Όμως, θα πρόσθετα, με την προϋπόθεση ότι η αγορά λειτουργεί σε διαφανή, αυστηρά και κανονιστικά πλαίσια που αποτρέπουν μονοπωλιακές και συντεχνιακές προεκτροπές ή στρεβλώσεις.
Η αναγκαιότητα της αγοράς -θάλεγε ο φίλος μου ο Μίμης Ανδρουλάκης- δεν ακυρώνει, το αντίθετο, επιβάλλει τη συμπληρωματική λειτουργία της πολιτικής.
Πολύ νεωτεριστικά όλα αυτά!
Ακριβέστερα, μετα-νεωτεριστικά!! Γιατί, όπως λέει και ο Alain Minc “Η παγκοσμιοποίηση μπορεί να είναι χαρούμενη”
Όση ώρα μιλούσατε προηγουμένως, για το ρεκτιφιέ στο ΠΑΣΟΚ, σκεφτόμουν τον ΟΠΕΚ. Σας ρωτώ, λοιπόν, ευθέως, αν και θα μείνω στο συμβολισμό σας: μήπως, ενόσω έχετε το ΠΑΣΟΚ στο συνεργείο, για “ρεκτιφιέ” χρησιμοποιείτε τον ΟΠΕΚ σαν … “παπάκι” γρήγορων μετακινήσεων στην πόλη ή για να πάτε πιο γρήγορα στην περίφημη Κεντροαριστερά;
Οι παρομοιώσεις και οι συμβολισμοί, όσο πετυχημένοι και νάναι, όπως για παράδειγμα ο προηγούμενος υπαινιγμός σας, φωτογραφίζουν την πραγματικότητα, δεν την εξηγούν. Θα σας κάνω όμως τη χάρη ν’ ακολουθήσω τον τρόπο σας.
Τα κόμματα, λοιπόν, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι οχήματα και δη μεταφοράς προσωπικών φιλοδοξιών ή και επιθυμιών. Είναι συλλογικοί οργανισμοί, πρέπει να είναι συλλογικοί οργανισμοί που προετοιμάζουν το αύριο, το μέλλον.
Για να μείνω, λοιπόν, κι εγώ στο δικό σας υπαινιγμό, ένα κόμμα δεν πάει στο συνεργείο, πρέπει νάναι ένα ανοιχτό και σε διαρκή λειτουργία συνεργείο. Ο Ιταλός θεωρητικός Toni Negri το παρομοίασε κάποτε μ’ ένα “εργοστάσιο παραγωγής στρατηγικής”. Μοιάζει πολύ αισιόδοξο. Ένα συνεργείο, λοιπόν, που “επιδιορθώνει” την πραγματικότητα. Αυτή άλλωστε είναι η έννοια της πολιτικής. Πολιτική δεν είναι παρά η συνειδητή παρέμβαση στις αυθόρμητες διεργασίες της πραγματικότητας.
Και ο ΟΠΕΚ, η Κεντροαριστερά;
Ο ΟΠΕΚ είναι ένας αυτόνομος πολιτικός όμιλος ενεργών πολιτών. Δημιουργήθηκε πριν επτά χρόνια από ανθρώπους που προέρχονται από το χώρο της εργασίας, της πολιτικής, των γραμμάτων, του πολιτισμού, αλλά έχουν ακολουθήσει διαφορετικούς πολιτικούς δρόμους. Ο ΟΠΕΚ δεν είναι πολιτικό σχήμα. Δεν είναι συνοδοιπόρος κάποιου κόμματος. Αντίθετα είναι μια δύναμη κρούσης του εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος και της ανασύνθεσης των πολιτικών δυνάμεων που υπηρετούν αυτή την προοπτική.
Έμεινε τελευταία η Κεντροαριστερά!
Δεν ξέρω αν είναι τελευταία χρονικά! Πάντως είναι όντως η τελευταία ευκαιρία για τη συγκρότηση ενός ρωμαλέου πολιτικού υποκειμένου, του μόνου ικανού να συγκρουστεί στο σκληρό έδαφος του επερχόμενου -για να επανέλθω στις … μεταγωγικές σας προτιμήσεις- τουρμπο-καπιταλισμού!
Αλήθεια τι θα λέγατε ν’ αναφερθούμε στην προσωπική σας ζωή;
Δεν νομίζω ότι ενδιαφέρει, ή ότι πρέπει να ενδιαφέρει ο ιδιωτικός μου βίος.
Κι όμως, θάχε ενδιαφέρον να μας πείτε για τους φίλους σας στη Δραπετσώνα και στον Κορυδαλλό. Για την τελετουργία της εβδομαδιαίας συνάντησης στη δραπετσωνιώτικη ταβέρνα του “Κατσόγιαννου”. Για τον περίφημο γαύρο που μας κεράσατε. Για το πώς γίνεται λίγα χιλιόμετρα απ’ του Μαξίμου να μετατρέπεστε σε συνεπιβάτη μιας εντούρο ή…
Όχι! Ενδιαφέρον ίσως να είχε. Όμως ο αδιάκριτος φακός σας (εννοώ του Τύπου) δεν θα επιτρέψω να ενοχλήσει τους φίλους μου. Άλλωστε, προέρχονται από πολιτικούς χώρους που διακρίνονται από ισχυρό ανοσοποιητικό σύστημα απέναντι στις ψευδαισθήσεις της δημοσιότητας. Όσο για τον “Κατσόγιαννο” ή τα “Μπακαλιαράκια” του Ρήγα στον Κορυδαλλό, γιατί όχι; ας περάσουν οι αναγνώστες σας να τους κεράσουμε. Η β’ Πειραιά δεν είναι μόνο υποβάθμιση και κοινωνικά προβλήματα, αλλά και “μπέσα” και καθαρά πρόσωπα και κυρίως αξιοπρέπεια!
Τελικώς, οι εκσυγχρονιστές είναι όλοι γιάπηδες, άχρωμοι και άγευστοι;
Όχι. Είναι πρόσωπα που χόρτασαν τα μεγάλα λόγια, τις εύκολες υποσχέσεις. Νομίζω πως έχουμε ανάγκη από ένα είδος “πρωσικής” αυστηρότητας και ηθικής. Επίσης, έχουμε ανάγκη τις σταθερές αρχές. Την παλιά -αν θέλετε- κομμουνιστική συνέπεια …
Κύριε Πανταγιά, σας μένει χρόνος να διαβάσετε ένα βιβλίο. Ακούτε μουσική;
Μην προσπαθείτε να μπείτε από άλλη πόρτα!. Και διαβάζω και ακούω μουσική. Έχω ακόμη έντονο στη μνήμη μου το βιβλίο του Χαριτόπουλου για τον Άρη. Επίσης η μουσική έπαιξε κυρίαρχο ρόλο στην πολιτική μου διαμόρφωση. Είμαι κι εγώ ένα από τα αμέτρητα παιδιά του Μίκη Θεοδωράκη.
Πείτε μου δύο τρεις σύγχρονους τραγουδιστές που ακούτε.
Τον Περίδη, τον Μάλαμα, τον Κότσιρα και τη Μελίνα Κανά. Βέβαια ο φίλος μου Γιώργος Νταλάρας και λόγω βιωμάτων παραμένει πάντα πρώτη επιλογή.
Τον Μίκη;
Ο Μίκης είναι μουσική ό,τι κι αν κάνει. Δείτε το τελευταίο του άρθρο στην Ελευθεροτυπία: μια ισχυρή γροθιά στο στομάχι κάθε εφησυχαζόμενου.
Συμφωνείτε με αυτό που έγραφε ότι “το χειρότερο που μπορούσε να μας συμβεί” συμβαίνει σήμερα;
Όχι δεν συμφωνώ. Παρόλο που συμμερίζομαι πολλές από τις διαπιστώσεις του Μίκη. Πράγματι, reality shows και “ελληνάδικα” σηματοδοτούν μια προϊούσα βαρβαρότητα. Όμως, έχω την εντύπωση πως αρκετές φορές η εικόνα που, με ευθύνη των ΜΜΕ, δίδεται, δεν αναπαριστά την πραγματικότητα. Πραγματικότητα δεν είναι η εικονική παραχάραξη των ΜΜΕ, αλλά ο κόσμος της εργασίας, του πολιτισμού και της δημιουργίας.
Κοιτάξτε γύρω σας, εδώ στη Δραπετσώνα, οι καθαρές ματιές δεν χάθηκαν!
Τώρα, ότι κάτι πρέπει να γίνει ενάντια σε όσα καταγγέλλει ο Μίκης, ούτε συζήτηση. Ως αιώνιος έφηβος και πάντα πρωτοπόρος, ας ανοίξει το δρόμο! Εμείς θα γίνουμε ακόμα μια φορά… συνοδοιπόροι!
Σχολιάστε με “δύο λέξεις” τα πρόσωπα που θα σας αναφέρω:
Καζαντζάκης:Ανυπόταχτος Κρητικός
Μαρξ: Πλανιέται ακόμη…
Ανδρέας Παπανδρέου: Ένας “Προμηθέας” που έφερε την Πολιτική από τον “Όλυμπο” μιας ελίτ στις καρδιές των ταπεινών Ελλήνων
Σημίτης: Μια νέα Ήπειρος!
Λαλιώτης: Ποίηση + διαφορικός λογισμός= Πολιτική
Μητσοτάκης: Η παρεξήγηση…
Ανδρουλάκης: Έχουμε ανάγκη μια Αριστερά που να παράγει Ανδρουλάκηδες!
Αβραμόπουλος:“Βοήθειά μας”!
Ε. Βενιζέλος: Ένας αναγκαίος χείμαρρος στην ξηρασία των ημερών μας
Δαμανάκη: Η ψυχή της ατίθασης νιότης μας που σήμερα είναι το ανθρώπινο πρόσωπο του πολιτικού πολιτισμού
Μάο: Βομβαρδίζετε τα Επιτελεία!
Πάγκαλος: Όταν στη μεσοβασιλεία των μετριοτήτων, το νάσαι ιδιοφυής μπορεί νάναι αμάρτημα
Πείτε μου τα τρία πιο θετικά της ζωής σας, που σας έρχονται αυτή τη στιγμή στο νου.
- Η γέννηση των παιδιών μου
- Η Κρητική μου καταγωγή
- Η πρώιμη πολιτική μου στράτευση και η γνωριμία μου με ανθρώπους σαν τον Μήτσο Κουμάνταρο
Και τα τρία πιο αρνητικά;
- Ο θάνατος του πατέρα μου που συνέβη όταν ήμουν 14ων ετών
- Ο εκφυλισμός της Πολιτιστικής Επανάστασης
- Το σοκ, όντας άμαθος τότε, από την πρώτη άδικη επίθεση του Τύπου.